Bir seyahatnâmenin daha sonu… Macar seyyah Vambery’nin 1863’te İstanbul’dan başlayan seyahati, Türkistan’ı bir dervişmiş gibi gezdikten sonra 1864’te memleketinde son bulmuştur. Seyyah, amacının Macar dili ve kökenine dair bilgiler bulmak olduğunu söylemesine rağmen eserinde bu unsurlara yer vermemiştir. Hatta kendilerinin Avrupalı olduğundan o kadar emindir ki, sürekli “biz” dili kullanarak Avrupalılardan söz etmiştir. (Dolayısıyla dil ve köken araştırması bahane gibi…)
Seyyah, birçok dil-lehçe bilen ve hepsini oldukça iyi konuşan biri olmakla birlikte Osmanlı ve İngiltere tarafından bilgisine başvurulan önemli biridir. Onun İngiliz ajanı olduğu düşünülmekle birlikte eserinde bazı bölümlerde bir İngiliz ile karşılaştığında hissettiği mutluluğu paylaşmaktadır. Eserde “Doğulular” şeklinde sözünü ettiği Türkistanlılar hakkında mütemadiyen aşağılayıcı bir tutum takınmasına rağmen İran’ı, Türkistan’ın daha Avrupaî bölgesi olarak tanıtmakta ve buradaki Farsların medeniyeti bildiğini söylemektedir. Türkler, Moğollar ve Tatarlar konusunda bi’ hayli karışıklık var gibi görünüyor. Çünkü Vambery, birkaç yerde Türkleri ve Moğolları anlatırken “Tatar” diyor ki bu konuya çevirmen de önsözde değiniyor.
Eser, iki ana bölümden oluşmakla birlikte ilk bölümünde güzergâha göre gittiği şehirler yani seyahat anlatılmış; son bölümünde siyasî, sosyal ve ekonomik konular da ele alınmıştır. En sonda ise yer adlarının koordinatları, terimler ve kavramlar sözlüğü, kaynakça ve dizin bulunmaktadır. Eserin çevirisi oldukça anlaşılır durumdadır ve gerçekten özenli bir çalışma yapıldığını görmek mümkündür. Bu eserde, daha önceki “Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi” adlı eserdeki eksikliklerin tamamlandığı söylenmiş ve iyi bir planlama yapılmıştır. Dipnotlarla gerekli açıklamalar yapılmış ve akılda soru kalmayacak şekilde yazılmıştır.
Bir kaynak olan bu eseri okumanızı kesinlikle öneririm ancak okurken seyyahın yanlı tutumunu da göz önünde bulundurmak gerekir. İyi okumalar dilerim. :)
