A. Türkiye'nin Müttefiklerden İstekleri ve Sonuçları
1.Trakya Sınırı: (Türkiye'nin isteği): Karadeniz kıyısından Meriç Nehri'ne kadar olan Mustafapaşa Köprüsü - Dimetoka - Simelin parçası Türkiye'de kalmalı; Doğu Trakya için 1913 sınırıgeçerli olmalıdır. (Müttefiklerin cevabı): Meriç'in sol yakasında Türkiye'ye toprak verilemez. Karaağaç bölgesi Türklere verilmemelidir. (Sonuç): Karaağaç Türkiye'de kalmıştır.
2. Batı Trakya: (Türkiye'nin isteği): Halk oylaması yapılmalıdır. (Müttefiklerin cevabı): Halk oylaması yapılmamalıdır. (Sonuç): Halk oylaması yapılmamıştır.
3. Ege Adaları: (Türkiye'nin isteği): Küçük ve Türkiye'ye yakın adalarla İmroz, Bozcaada, Tavşan Adaları ve Semadirek Adası Türkiye'ye bırakılmalıdır. Diğer adalar askerden arındırılmalı, tarafsız ya da özerk olmalıdır. Askerden arınma havadan uçma yasağını da kapsamalıdır. Bu konuda 31 Ekim 1922 tarihinde İsmet Paşa'ya verilen 14 maddelik hükümet talimatında, "Duruma göre davranılacak, kıyılarımıza pek yakın olan adalar ülkemize katılacak, olmazsa Ankara'dan sorulacak," denilmiştir. (Müttefiklerin cevabı): Müttefikler, Türkiye'nin tüm Ege Adaları'nı kendilerine terk etmesini istemiştir. Ingiltere, Türkiye'nin belirttiği adaların özerkliğine de karşı çıkmıştır. Ancak Müttefikler Semadirek, Limni, Bozcaada ve İmroz (Gökçeada) adalarının askerden arındırılmasını kabul etmiştir. (Sonuç): Imroz ve Bozcaada Türkiye'ye, Semadirek Yunanistan'a, Meis ve On Iki Ada İtalya'ya bırakılmıştır. Asya kıyısından 3 milden az bir uzaklıkta bulunan tüm adalar ve kayalıklar Türkiye'ye bırakılmıştır. Yunanistan'ın kendisine bırakılan Midilli, Sakız, Sisam ve Nikarya adalarında deniz üssü kuramayacağı ve istihkâm yapamayacağı da kabul edilmiştir.
4.Osmanlı Borçlarının Paylaşımı ve Ödenmesi: (Türkiye'nin İsteği): Osmanlı borçları Osmanlı'dan ayrılan devletlere paylaştırılmalı. Bu paylaşımda 1918'e kadar olan borçlar esas alınmalıdır. Türkiye Osmanlı borçlarının ödenmesine, borçların paylaşımı şartıyla karşı çıkmamıştır. Türkiye borçların öncelikle Türk lirası ile ödenmesini düşünmüştür. Daha sonra Frankla ödemeyi gündeme getirmiştir. Türkiye borçların altın ve Sterlinle ödenmesine şiddetle karşı çıkmıştır. (Müttefiklerin cevabı): Müttefikler, 1914 yılına kadar olan borçların bölüşülmesini kabul ederek, 1914-1918 arasındaki borçların tamamının Türkiye tarafından üstlenilmesini istemiştir. Yunanistan Osmanlı borçlarından pay üstlenmeyeceğini bildirmiştir. Müttefikler, borçların altın ve Sterlinle ödenmesini istemiştir. (Sonuç): Osmanlı borçları, Balkan Savaşları sonucunda Osmanlı'dan toprak kopartan ve Lozan Antlaşması ile belirtilen adalara sahip olan devletler ile Osmanlı'dan ayrılıp Asya toprakları üzerinde kurulan devletler arasında bölüştürülmüştür. Ancak bu bölüştürme 1914 yılına kadarki borçları kapsamıştır. Borçların -Türkiye'nin karşı çıktığı- altın ya da Sterlinle ödenmesi hükmü de Lozan Antlaşması'nda yer almamıştır.
5. Trakya Sınırlarının ve Boğazların Askerden Arındırılması: (Türkiye'nin isteği): Antlaşmayı imzalayacak devletler, askerden arındırılacak olan Türk topraklarının olabilecek saldırılara karşı savunulacağı yolunda garanti vermelidir. Buna ek olarak, bu bölgenin yabancılar tarafından denetlenmesi, kontrol edilmesi söz konusu olmamalıdır. (Müttefik cevabı): Müttefikler bir güvence vermeyi kabul etmemiştir. (Sonuç): 24 Temmuz 1923 günü imzalanan "Trakya Sınırına İlişkin Sözleşme"nin 1. maddesi ile Türkiye'nin Yunanistan ve Bulgaristan ile olan sınırlarının her iki yanındaki 30 kilometrelik bir şeridin askerden arındırılmasını, bu şerit üzerinde hiçbir ülkenin uçağının uçmayacağı hükmü karara bağlanmıştır. Ayrıca Boğazların her iki yakasında genişliği değişecek şekilde bir şeridin askerden arındırılması kabul edilmiştir. Müttefiklerin askerden arındırılmış bölgelerle ilgili denetleme yetkisi, Boğazlar Komisyonu'nun yetkileri arasına konulmamış, "Boğazlar Rejimine İlişkin Sözleşme"nin 18. maddesinde "askerden arındırılmış bölgelerin güvenliği tehlikeye düşecek" olduğunda alınacak tedbirlerin kararlaştırılması yetkisi Milletler Cemiyeti'ne bırakılmıştır. Böylece askerden arındırılmış bölgenin denetim yetkisi yabancılara bırakılmamıştır. Ayrıca 6. maddeye göre Türkiye hükümeti, Boğazlarda uçaklar ve diğer hava araçları ile denizin dibini ve yüzünü gözetleme hakkına sahip olacaktır. Türk uçakları, Boğazlar ve askersizleştirilmiş yerlerin üzerinden uçabilecekler, bu yerlerde karaya ve denize inebileceklerdir. 8. maddeye göre de Türkiye İstanbul'un ihtiyaçları için İstanbul'un Batı yakasında en az 12.000 kişilik bir askeri birlik bulundurabilecek, İstanbul'da bir tersane, bir deniz üssü kurabilecektir.
6. Gelibolu'nun Savunulması: (Türkiye'nin isteği): Türkiye Gelibolu Yarımadası'nın savunulması için 5000 kişilik bir garnizon bulundurma hakkı istemekle birlikte, bu konuda Müttefiklerin teklif edeceği rakamı kabul edeceğini belirtmiştir. Marmara Denizi'nin Anadolu kıyılarının kayıtsız olarak tahkimi ve bu denizde Türk donanmasının hareket özgürlüğü açısından kısıtlamayı kabul etmeyeceğini belirtmiştir. (Müttefik cevabı): Müttefikler Gelibolu Yarımadası'nı da Boğazların her iki yakasında bulunan askerden arındırılmış bölgeye dahil etmek istemiştir. (Sonuç): Gelibolu Yarımadası askerden arındırılmış bölgeye dahil edilmiştir.
**7. Yunan Tazminatı/Tamiratı Sorunu:** (Türkiye'nin isteği): Türkiye, önce Yunanistan'ın Anadolu'daki işgali süresince yaptığı yıkımların, hasarların tazminini istemiştir. Sonra ise Karaağaç kasabasını istemiştir. (Müttefik cevabı): Tazminat verilmesini kabul etmemişlerdir. Hatta Lord Curzon, Bilal Şimşir'in ifadesiyle "Edirne'nin 4 kilometre ötesindeki Karaağaç'ı vermemek için Türkiye'yi yeni bir Haçlı Seferi ile tehdit etmiştir." Yunanistan da Türkiye'ye -tazminat/ tamirat ödemeyeceğini bildirmiştir. (Sonuç): Yunanistan, neden olduğu yıkımdan doğan zararları kabul etmekle birlikte Türkiye bu konuda ileri sürdüğü istemden vazgeçmiştir. Buna karşılık Lozan Antlaşması ile aynı gün düzenlenen ek bir protokol ile Karaağaç Türkiye'ye bırakılmıştır.
**8. Kapitülasyonlar:** (Türkiye'nin isteği): Kapitülasyonlar bütünüyle kaldırılmalıdır. (Müttefiklerin cevabı): Kapitülasyonlar kaldırılamaz. (Sonuç): Lozan Antlaşması ile her türlü kapitülasyon kaldırılmıştır.
9. Musul: (Türkiye'nin isteği): Musul Türkiye'ye bırakılmalıdır. Gerekirse halk oylaması yapılmalıdır. (Müttefik cevabı): Musul Türkiye'ye bırakılamaz. Halk oylaması da yapılamaz. (Sonuç): Lozan Antlaşması'nda "Türkiye ile Irak arasındaki sınır, işbu antlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak dokuz aylık bir süre içinde Türkiye ile Ingiltere arasından dostça bir çözüm yoluyla saptanacaktır. Öngörülen süre içinde iki hükümet arasında bir anlaşmaya varılamazsa, anlaşmazlık Milletler Cemiyeti Meclisi'ne götürülecektir," hükmüne yer verilmiştir. Musul konusu, Lozan'dan sonra Milletler Cemiyeti'ne gitmiştir. 5 Haziran 1926 tarihli Ankara Antlaşması ile Musul İngiltere mandasında Irak'a bırakılıp sınırlarımız dışında kalmıştır.
10. Adakale: (Türkiye'nin isteği): Türkiye Tuna Nehri üzerindeki 600 nüfuslu Adakale'nin kendisine bırakılmasını istemiştir. (Müttefik cevabı): Müttefikler bunu kabul etmemiştir. (Sonuç): Türkiye, Lozan Antlaşması'nda kendisine verilen adaların dışındaki diğer adalar üzerindeki haklarından vazgeçmiş sayılacağı hükmüyle Adakale'den de vazgeçmiştir.
11. Kabotaj Hakkı: (Türkiye'nin isteği): Türkiye kabotaj hakkını istemiştir. (Müttefik cevabı): Kabotaj hakkımıza itiraz edilmemiş ancak buna karşılık Italya, Fransa ve Ingiltere kendilerine tanınmış kabotaj hakkının 2.5 yıl boyunca devam etmesinde ısrar etmişlerdir. Daha sonra bu devletler bundan da vazgeçmiştir. (Sonuç): Kabotaj hakkımız kabul edilmiştir.
12. Savaş Esirleri: (Türkiye'nin isteği): Türkiye, Yunanistan'ın
elindeki asker, sivil savaş tutsaklarının hemen serbest bırakılmasını istemiştir. (Müttefik cevabı): Müttefikler ve Yunanistan ilke olarak esir değişimine karşı çıkmamıştır. (Sonuç): Türk ve Yunan esirlerinin karşılıklı değişimi kabul edilmiştir.
13. El Konulan Altınlar: (Türkiye'nin isteği): Türkiye savaş döneminde İtilaf Devletleri'nce el konulan 5 milyon altın liranin kendisine verilmesini istemiştir. (Müttefik cevabı): Müttefikler bu isteği reddetmiştir. (Sonuç): Lozan Antlaşması ile Türkiye bu kapsamdaki her türlü haktan vazgeçmeyi kabul etmiştir.
14. Sınırlarımız Dışında Kalan Bölgelerde Halk Oylaması: (Türkiye'nin isteği): Türkiye Misak-ı Milli'nin 1. maddesinde belirtildiği üzere Mezopotamya (Irak), Hicaz, Mısır ve Suriye'deki halkların kendi yönetimlerini özgürce seçmeleri (halk oylaması yapılması) gerektiğini belirtmiştir. Bu genel ifade dışında Musul adı dile getirilerek bir plebisit istenmiştir. (Müttefik cevabı): Müttefikler, halk oylaması fikrini kabul etmemiştir. (Sonuç): Lozan Antlaşması'nda, Türkiye'nin sınırları dışında kalan bölgeler için halk oylaması yapılması ile ilgili bir maddeye yer verilmemiştir.
15. El Konulan Türk Savaş Gemileri: (Türkiye'nin isteği): Türkiye, I. Dünya Savaşı'ndan önce Ingiltere'den sipariş edilen ve bedelleri ödendiği halde el konularak verilmeyen Sultan Osman ve Reşadiye adlı savaş gemilerinin bedeli olarak 5 milyon İngiliz lirası istemiştir. (Müttefik cevabı): İngilizler bu bedeli ödemeyi kabul etmemiştir. (Sonuç): Lozan Antlaşması ile Türkiye bu parayı İngiltere'den ya da İngiliz uyruklu kişilerden istememeyi kabul etmiştir.
Sayfa 459 - İnkılap YayınlarıKitabı okudu
·
92 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.