Bir eşkiyanın hikayesini anlattığı İnce Memed serisiyle Türk edebiyatına damga vurur Yaşar Kemal. Tümüyle kendine özgü, betimlemelerle süslü, pırıl pırıl, akıcı dili ile sanki alır okuyucusunu, o döneme, o insanların yanıbaşına, o muhteşem doğanın içine bırakıverir. Yıllar geçse; mekan, kültür, töreler, kıyafetler, insanlar değişse, dereler-nehirler kurutulsa, her yer beton olsa bile daha ilk sayfadan hikayenin içine çekilivermemiz, işte bundandır.
Üstelik şanlı bir başkaldırı, bir meydan okumadır yaptığı. Tüm hükümetlerin, sırtını ona dayayarak geçinenlerin, rüşvet arsızlarının, hak-hukuk yemeye teşnelerin korkulu rüyası; halkın birleşip kendilerine itiraz etmesi ve karşı çıkması olasılığı, Yaşar Kemal’in romanının bel kemiğini oluşturur. İlk kelimesinden son kelimesine kadar halkın yönetimden değil yönetimin halktan korkması gerektiğini anlatır, anlatır, anlatır Yaşar Kemal. İşte bu yüzden hep olumsuz anlamda kullanılan “EŞKİYA“ kelimesini alır, kana cana büründürür ve umarım ki daha yüzyıllar boyu yaşayacak eşsiz bir kahramana dönüştürür.
İnce Memed I, serinin ilk kitabı olarak, bu kahramanın doğuşunun hikayesidir. Öksüz küçük Memed’in, yoksul anacığıyla karın tokluğuna çalışırken, Abdi Ağa’nın zulmü altında inleyişini aktarır Yaşar Kemal. Adı konmamış bu kölelik düzenini önümüze serer. İşine gelince törelere, işine daha fazla yarıyorsa kanun-nizama sığınan, zulmü ile otorite kurmaya çalışan, dünyaları olsa gözü doymayan, ona-buna rüşvet dağıtarak hak yemek dışında bir kabiliyeti olmayan ağaların yanıbaşında ezilen, hor görülen, aşağılanan, sakat bırakılan, hatta canı alınan yığınların sesi olur.
Gururlu Memed, ergenliğin getirdiği özgüvenle doğduğundan beri içinde büyüdüğü aşağılanma ve dayaklara karşı ilk sesini yükselttiğinde daha 13 yaşındadır. İtiraz edilirse bir şeylerin değiştirilebileceği umudu -daha doğrusu itiraz edilmezse hiçbir şeyin değişmeyeceği gerçeği- daha o yaşta çöker içine. Delikanlılığında deliler gibi sevdiği Hatçe’si ile arasına girenler ise bu tıfıl gencin bir kahramana dönüşmesine -hiç istemeseler de- sebep olacaklardır.
İngilizlerin Robin Hood’u, tarihimizin Köroğlu’su misali önünde durulmaz bir halk kahramanıdır İnce Memed. Haklının yanında, zalimin karşısındadır. Ki o halkın çoğunluğu korkudan siner, hatta küçük çıkarlar uğruna kendisini satarken bile yolundan dönmez o; yanı başındaki bir avuç cesur ve iyi insanla birlikte, Hatçe’si, Hürü anası, Recep Çavuş’u, yiğit Cabbar’ı, Koca Osman’ı, Kerimoğlu’su, hatta mahvına sebep olup sonradan tövbe eden Topal Ali’si ile son kurşununa, kanının son damlasına kadar savaşır.
Çok derin ve sembolik bir eser İnce Memed. Eski günlere saygı, geleceğe dair ise umut taşır. Yeni cumhuriyetin unuttuğu, unutmayı seçtiği geçmişini tozlu örtülerinden sıyırır, önümüze serer. İyisi-kötüsüyle o töreleri, o inançları, yaşayış biçimlerini; “hükümet gözünde makbul“ olup olmamalarına bakmadan, destanları, türküleri, şiirleri ile aktarır. Hatçe nasıl isyanını çoraplara dokuduğu nakışlar ile aktarırsa, Yaşar Kemal de güçler dengesi olmazsa aynı düzenin devam edeceğini, hükümetin tek işinin bu dengeyi sağlamak olduğunu, bunu yapmazsa geleceğimiz olmayacağını kelimeleri ile işleyerek anlatır.
İnsan onurunu yüceltir, haksızlığa başkaldırıyı kutsallaştırır. Günümüz Abdi Ağa’larının sevdiği kelimelerle “halkı kin ve düşmanlığa sevk etmek“ midir bu?
Okuyun derim. Okuyun ki, siz karar verin.
