Gözü saatinde bir adam!
Herder, "Onun dili şimdiye dek insan dudaklarından dökülmüş en derin dildir," diye yüceltiyor madem onu, bakalım derinlik nedir, ne diyor bilgi felsefesinin kurucusu? "Sınır" diyor mesela. Her bilgi alanının ilkeleri olduğun- dan söz ediyor. Aklı, "teorik", "pratik" ve "estetik" olmak üzere üçe, bilgiyi "çözümleyici", "sentetik", "deneysel", "önsel" olmak üzere dörde ayırıyor. Bilgiyi duyularla aklın kesişme noktasında ararken, her sentetik hükmün ilmî bir bilgi olmadığını söylüyor. "Eğer duyularımız bize hükmümüzün maddesini verirse ve aklımız da gerekli çimentoyu tedarik ederse bilgi mümkündür," diyor. Aklın sınırlarından söz ediyor, sınırlı aklın kuşatmada yetersiz kalacağından Tanrı'yı ve ruhu. İlhamı önemsiyor bu noktada. İnsan ruhunda gizli gizli çağıldayan o berrak nehri. "Niyet" i temeli olarak görüyor hayatın ve diyor ki: "Dünyada en iyi şey kâr zarar hesabı yapmadan 'iyi irade'ye tabi olmak, 'iyi niyet'i izlemektir. Her insan başkalarından öğrenmeksizin içinde hisseder bu iradeyi. Çıkarınızı düşünmeksizin görevinizi yapınız. Mutluluk budur. Vazifenizin ne olduğunu hissedersiniz içinizde; işte onu yapınız! Bunu yapmak zordur, diyeceksiniz belki, menfaati vazifeye, refahı ahlaka feda etmek... Fakat ancak bu suretle insan hayvanlıktan ayrılır."
Kant altmış dokuz yaşında ve zamana ihtiyacı var. "Din Üstüne Bir Deneme" yi kaleme almalı yaşam bitmeden. "İnanışlar ve törenler, dinin bir deneyi olarak ahlâksal bir mükemmelliğin üstüne çıkmaya kalktı mı, din kaybolmuş demektir. İsa, Tanrı ülkesini yeryüzüne yaklaştırmıştır. Ama yanlış anlaşılmıştır. Ve Tanrı ülkesi yerine, rahiplerin ülkesi kurulmuştur içimizde. İnanışlar ve dinsel törenler, iyi hayatın yerini yeniden almıştır. İnsanlar da dinle bir araya geleceğine, binlerce mezhebe ayrılmıştır," diyerek kızdırmalı Kilise'yi. Kant 71 yaşında ve zamana ihtiyacı var, kanla beslenen kralları kızdırmak için 'Daimi Sulh İçin Taslak'ı kaleme almalı hayat bitmeden. "Amerika kırmızı vahşileriyle Avrupa vahşileri arasındaki fark, birinciler düşmanlarını bazen yerler. İkinciler ise düşmanlarını tebaaları arasına sokarlar ve bunları daha ge- niş istilalarda aletleri olarak kullanırlar."
Kant seksen yaşında. Zamanı bitti. Mezar taşında şu cümleler yazıyor: "İki şey ruhumda hayranlık ve saygı uyandırır. Biri üzerimdeki yıldızlı gökyüzü, diğeri içimdeki ahlâk yasası, hak duygusu!"
Sayfa 131Kitabı okudu
·
26 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.