“En Yakın Akraba: Şempanzelerle Konuşmalarım”
Tam 30 yıllık bir macera! Yazar Roger Fouts (d. 1943), bir primat araştırmacısı. En yakın akrabamız olan şempanzelerle yirmili yaşlarından itibaren iç içe bulunmuş, onları incelemiş, onların ailesinden bir üye olduğu bilinciyle çalışmış.
Bu kitapta da uygulamaya konan en önemli parlak fikir ise onlara bebekliklerinden itibaren işaret dili öğretmek. Ve evet, şempanzeler işaret dilini öğrenebiliyor, kelimeleri kombine edebiliyor, sentaks ve semantik açıdan belli bir noktaya kadar yaratıcı değişiklikler yapabiliyor, hatta yeni doğan bebeklerine işaret dili öğretebiliyorlar!
Deneyler Fouts’un doktora döneminde -bir yobaz ve cahil profesörün tahakkümü altında- başlıyor; yavaştan üniversitenin sağladığı fon ile Fouts, şempanzelerin refahını ve mutluluğunu temel alan, onlar için stresten uzak ve iletişime daha açık bir ortam sağlıyor. Fouts kariyeri boyunca şempanzelere 130 civarı işaret öğretebilmiş. SARIL, GEL, GİT, DIŞARI, ANAHTAR, BATTANİYE, PİS, GÜZEL, YEMEK, İÇMEK, ÖZÜR, LÜTFEN, HAYIR gibi…
Fouts’un özellikle vurguladığı şey, bunların insanın beyindeki dilsel öğrenimle aynı aktivite olduğu. Yani bunlar diğer hayvanların refleksif ezberlemeleri değil, anlama ve bilişsel mantıklama sürecini de içeriyor. Örneğin MASA, ÇATAL ve ÜSTÜNDE kelimelerini bilen bir şempanze, “MASA ÜSTÜNDE ÇATAL” ile “ÇATAL ÜSTÜNDE MASA”yı ayırt edebiliyor. “SEN SARIL BANA” ve “BEN SARIL SANA” arasındaki farkı da biliyor ve kendileri ilk defa üretebiliyor. Ayrıca bunların video kayıtları da uzmanlar tarafından incelenmiş ve doğruluğu kanıtlanmış.
Zaten Fouts da şempanzelerin hâlihazırda düşündüğümüzden çok daha detaylı bir sosyal zekaya ve davranış örüntüsüne sahip olduğunu söylüyor. Hiyerarşik olarak üstünlük taslamaya çalıştığınızda, veya küstüğünüzde hemen anlıyorlar. Bunun üstüne bir de anlaşabilecekleri bir dil eklenince ortaya insanlarla inanılmaz benzerlikler çıkıyor. Uygun olmayan vokal sistem kasları ve beyinde onu yönetecek nöral kontrolleri olmadığından, şempanzeler için işaret dili, sesli dile göre çok daha iyi bir alternatif. Zira bizim gibi konuşarak anlaşmak yerine (bizim evrimsel süreç içerisinde kaybettiğimiz) inanılmaz görsel hafızaları ve örüntü tanıma yetenekleri sayesinde hareketlerle iletişim sağlıyorlar.
Fouts’un göz bebeği ise Washoe isimli dişi şempanze. Bebekliğinden 30 yaşına (1966-96) kadar kitapta sürekli ismi geçiyor; Allen Gardner ve Beatrix Gardner çiftiyle başlayan macerası Fouts ailesiyle devam etti. Onunla ilgili video ve yazıları internette de bulabilirsiniz. Bu dişi şempanze, işaret diline çok yetkin, evlatlık verilen bebeğine de 30 kadar işaret öğretebildi. Kitap basıldıktan yıllar sonra 2007'de Washoe, 42 yaşında hayata gözlerini yumdu.
Fouts kitapta ayrıca, antropolog karısı Deborah ile geçtiği büyük zorluklardan, diğer üniversitelerde şempanzelere yapılan deney eziyetlerinden, metal kafeslerden, kurdukları eğitim ortamındaki yetersiz kaynaklardan, ellerinden alınmak istenen şempanzelerden ve diğer nice maceralardan bahsediyor. Günümüzde ise Deborah -kurdukları son deney arazisinin de bulunduğu- Central Washington Üniversitesi’nin “Şempanze ve İnsan İletişim Fakültesi”nde -yanılmıyorsam- hâlâ müdür. Roger ise emekli.
Kitapta özetle, türümüzün kuzen primatlarla inanılmaz yakınlıkları olduğu bize sosyal yönden kanıtlanıyor. Bunu yapmak için işaret diliyle iletişim ve gözlem yöntemi kullanılıyor.
1997’de ilk defa yayımlanan eserin henüz bir Türkçe tercümesi bulunmuyor. Alıntıların tümü benim tercümelerim. (Kitap lib gen'de bulunuyor.)
Primatlar konusunda önereceğim, sizi daha mütevazı yapacak ve evrimin somut yanını sizi şaşırtarak gösterecek kitaplar önereyim (bu kitaplar deney ortamından daha çok doğadaki incelemeler):
İçimizdeki Maymun
İnsanın Gölgesinde
Bonobo ve Ateist
Mama'nın Son Sarılışı
·
23 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.