Kut: Omnipresence tezahürü
Orhun Yazıtları'nda geçen ülüg sözü kut kavramıyla ilişkili şekilde karşımıza çıkar:
"kesre teŋgri yarlıkazu kut'um bar üçün ülügüm bar üçün ölteçi bodunug tirgürü igittim yalang bodunug tonlug kıltım çıgang bodunug bay kıldım az bodunug üküş kıltım ıgar elligde"²²²
"Sonra, Tanrı bağışlasın, devletim var olduğu için, kısmetim var olduğu için, ölecek milleti diriltip besledim. Çıplak milleti elbiseli, fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Değerli illiden, değerli kağanlıdan daha iyi kıldım."²²³
Ülüg sözü her üç yazıtta dört yerde ve Köli Çor bengütaş doğu yüzü on birde geçer. M. Ergin, T. Tekin ve E. Aydın ülüg sözünü günümüz Türkçesine "kısmet" ve "nasip" sözleriyle aktarırlar. Tonyukuk dikiti batı yüzünde geçen ülüg-i sözü ise kısım kelimesiyle aktarılmış.
Muharrem Ergin, yazıtların ilgili bölümlerindeki kut sözünü günümüz Türkçesine "devlet" kelimesiyle aktarır. Tanrı bağışı kut'un siyasete devlet ve kudret biçiminde yansıması beklenen sonuçlardan biridir. Dolayısıyla yazıtlarda ilgili bölümlerde kelimenin devlet sözüyle aktarılması anlaşılabilir bir yaklaşımdır. Fakat İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü adlı eserinde, kut kavramının kuramsal boyutuna Kutadgu Bilig beyitlerini toplayarak ayrıca ışık tutar:
"Kutun tabiatı hizmet, şiarı adalettir... Fazilet ve kısmet kuttan doğar. Beyliğe yol ondan geçer... Her şey kutun eli altındadır, bütün istekler onun vasıtası ile gerçekleşir... Tanrısallıktır... Dünyada tam bir iktidar kuşağı bağladı, kurt ile kuzu bir arada yaşadı... Bey, bu makama sen kendi gücün ve isteğin ile gelmedin, onu sana Tanrı verdi, hükümdarlar iktidarı Tanrı'dan alırlar..."²²⁴
Bu açıklamaya göre yazıtlarda ele aladığımız bölümdeki kut kavramı, hükümranlığa açılan yolun niteliğini vurgulamaktadır. Sonraki metinlerde de özellikle Kutadgu Bilig aktarımlarında kut sözü genellikle talih, baht, mutluluk kelimeleriyle aktarılır. Oysa gerek devlet sözü gerekse diğer kavramlar kut kelimesinin karşılığı değil, kut kazanmanın doğurduğu sonuçlardır. Nitekim "...kut'um bar üçün ülügüm bar üçün..." ibaresinde kut her şeyden önce kısmetin sebebi olarak belirginleşmektedir. Kutadgu Bilig'de Kut ve Töre'de; "Kut; kavramsal yönüyle soyut, ortaya çıkardığı belirmeler açısında ise somut bir karakter taşımaktadır. Asıl özü bakımından nomen nitelikli bir kavram, tecellileriyle zengin bir fenomen dünyası yaratmaktadır. Onun için kut'un içeriği, komşu kavramlarla ilişkileri ve tecellileri bağlamında belirlenmiş birtakım alt başlıklar etrafında incelenmiştir."²²⁵ paragrafıyla kut kavramı çözümlenmeye başlanır. Biz de güncel üleş kavramını özdeş köklere bağlı ülüg sözünden yola çıkarak değerlendireceğiz. Bu nedenle kut ve ülüg sözlerinin kavramsal bağlantısı, denememizin güzergâhı açısından önem teşkil etmektedir.
²²² Orhun Yazıtları Köl Tegin Doğu Yüzü 29. satır.
²²³ Muharrem Ergin a.g.e. (Orhun Abideleri) İstanbul 2001
²²⁴ İbrahim Kafesoğlu a.g.e. İstanbul 1984, s. 250.
²²⁵ Sait Başer, a.g.e. İstanbul, 2019, s. 74.
Sayfa 155 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN ÖLÇÜSÜ
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.