İncelemeyi Öteki Yayınevi, 2016, Sinan Ergün çevirisi üzerine yapıyorum.
Kitabın girişindeki Ergün'e ait GÜNÜMÜZDE BAKUNİN'İ OKUMAK... adlı metinde de belirtildiği gibi eser oldukça eleştirel bir tavra sahip. Yine bu metinde Türkiye'deki siyasal hareketler içerisinde anarşizmin yerine değinir Ergün. Bakunin'in bu eseri için, ön bilgi adına adı geçen giriş metnini yetersiz ve özensiz buluyorum. Bakunin'e ait metinlerdeki kimi kasti cümleler için de dipnot eksikliğinin yine belirgin olduğu kanısındayım. Eserin adı Tanrı ve Devlet olmasına karşın Bakunin'e ait iki çalışmayı içerir, ötekisi de Marksizm, Özgürlük ve Devlet dir. Baskı yılı sırasıyla 1871 ve 1870-72
İçerik şöyle;
TANRI ve DEVLET
Birinci Bölüm
Kitabın ilk cümleleri şöyle; "Kim haklı? İdealistler mi materyalistler mi? Sorun bir kez bu şekilde konuldu mu, her türlü tereddüt imkansız hale gelir. Hiç kuşkusuz idealistler haksız, materyalistler haklıdır." Bakunin bu keskin, net görüşüyle Hristiyanlığı ilk günah bağlamında ele alarak insan gelişimini ketleyici özelliğini gösterir. İnsan gelişimi(bireysel ve kolektif) üç temel koşula bağlanır;insanın hayvansallığı, düşünme, eylem. Tanrı inancını insanlığın evrensel hatası olarak görür.
İkinci Bölüm
Bu dinsel, mistik inançları insan aklının sapışından çok, insanın çarpık varoluşunun darlığının, utancının içgüdüsel ve tutkulu protestosu olarak görür. Bilim, eğitim, kutsal idea, otorite gibi kavramların uygarlıklara yansıyışını tarihsel ve düşünsel kişiliklerle birlikte eleştirir. Teorik idealizm ve pratik materyalizm arasındaki köprüyü görünür kılmaya çalışır.
Üçüncü Bölüm
Metafizik ve teolojik kanıtların, bir saçmalığı bir ötekiyle kanıtladığını söyleyerek, bunu, onun temel özelliği olarak görür. Doktriner Deizmin doğuşunu, burjuvazi ve proleteryanın otorite kurumlarıyla ilişkilerini tarihsel bağlamda ele alır.
MARKSİZM , ÖZGÜRLÜK ve DEVLET
Birinci Bölüm-Giriş
Kendi özgürlük anlayışını belirttikten sonra Devrimci Sosyalistler/Kolektivistler/Anarşist-Komünistler ile Otoriter Komünistler arasındaki farkı netleştirir.
İkinci Bölüm-Marksist İdeoloji
Marks'ın, üretilmiş tüm ahlaksal, entelektüel olguların temelini ekonomik olgulara dayandırışını eleştirir. "Siyasal bilinç" kavramına değinir.
Üçüncü Bölüm-Devlet ve Marksizm
Marks'ı kendi düşüncesi içindeki tutarsızlıklardan ötürü eleştirir. Onun yurtseverliği, Almanya'daki 'bir tür küçük komünist kilise' oluşturma çabası, Sosyalist kimliğinin yanında Bismarck(aristokrat ve monarşist) ile benzerliklerini, otorite ilkesiyle flörtüne ve bağlılık ilkesine olan ihanetine, 1.Enternesyonalizm içindeki tekelciliğine, sert söylemler yöneltir Bakunin.
Dördüncü Bölüm-Enternasyonalizm ve Devlet
Marks'ı büyük bir deha olarak görmesinin yanında onun hükümetçiliği ile sosyalist devrimi arasındaki tezatlığı vurgular.
Beşinci Bölüm-Sosyal Devrim ve Devlet
Marks ve takipçilerini sınıfsal-burjuvazi özgürlüğüne karşı kendi büyük insan özgürlüğünden bahseder. Kölelikten kurtuluşu Özgürlük ve Dayanışmada görür. Dayanışmanın başlıca temelleri; eşitlik, kolektif emek ve kolektif mülkiyettir.
Altıncı Bölüm-Politik Eylem ve İşçiler
1. Enternasyonal'in programını; "Ezilenlerin kurtuluşu yalnızca onların kendi eseri olabilir" diye belirttikten sonra Marks'ın bilimsel sosyalizminin bir rüya olarak kalmaya mahkum olduğunu söyler. Ancak yine de kolektif kurtuluşun temelini, geçmiş siyasal deneyimlere nazaran, umutla, burada yatabileceğini söyler.