ÇEÇEN AYAKLANMASI
Sylvie Kauffmann
"Kafkasyalı Müslüman Halkın Başkaldırısı Yeltsin İçin Yeni Bir Baş ağrıdır."
Çeçen Cumhuriyeti'ni kim yönetiyor?
Görünüşe göre hiç kimse, Kafkasya folklorundaki bu yeni bölüm Moskova'ya güzel görünmemektedir. Çünkü bir buçuk milyon Çeçen ve üç yüz bin İnguş'tan meydana gelen bu Müslüman halkın iki aydan beri oluşturduğu ayaklanma Moskova'da bir seri endişelere neden olmaktadır. Moskova ayaklanmayı ikna yoluyla bastırmak için önemli adamlarını bu özerk cumhuriyete yolladı. Moskova'da yayımlanan gazetelere göre Çeçenlerin bu hareketi Rusya Federasyonu bütünlüğünü tehlikeye sokmaktadır. Rus iktidarı tehdit altındadır. Başkan Boris Yeltsin'in bizzat kendisi, üç günlük bir ültimatom vererek bu anlaşmazlığa müdahale etti. 19 Ekim Cumartesi günü bu ayaklanmış cumhuriyete yolladığı ültimatomu karşı taraf reddetti ve bunu Rus İmparatorluğu'nun çırpınışları olarak gördüler. Üç günlük ültimatomun süresi sona erince de küçük cumhuriyet hizaya gelmedi. Çeçen balkının ayaklanması karşısında Rus yönetimi bizzat kendi toprakları üzerinde güçsüz bir kolonyal iktidarın rahatsızlığı içindedir. Çeçen İnguş Cumhuriyeti yalnız başına Rusya'yı dağıtmaya yetecek kadar patlayıcı maddeye sahiptir. Rusya Federasyonu'nda her birisi parlamento ve bir hükümet ile donatılmış, aslında birer vilayetten farksız sözde 16 özerk cumhuriyet bulunmaktadır. Çeçen İnguş Cumhuriyeti bu federasyonun Kuzey Kafkasya'daki bir parçasıdır. Bu yapı, yakın zamana kadar komünist partisi ve onun yerel, Rus, yerel halktan elemanları tarafından Moskova merkezinden idare ediliyordu. Fakat milliyetçilik virüsü bu yapıyı yıkmayı başardı. Çeçen ve İnguş halkları Stalin tarafından cezalandırılmış, 1944'te Sibirya ve Kazakistan'daki toplama kamplarına gönderilmişlerdi. Ülkelerine ancak 1957'de dönebilmişlerdi. Fakat keyfi bir şekilde Kuzey Osetya ve diğer komşu Özerk Cumhuriyetlere İnguşlar'ın kutsal toprakları verilince İnguşlar vatansız kaldı. Glasnost'un gelmesi ateşi daha da büyüttü. Başarıya ulaşamayan Ağustos ayı darbesi patlamaya yardım etti. Dudayev, Ağustos ayından beri, Rusya Parlamentosu Başkanı Çeçen kökenli Ruslan Hasbulatov'dan, Rusya Başkanı yardımcısı Alexandre Rustkoy'a ve Başkan Yeltsin'e kadar herkesi bunaltmaktadır. Bu kişi geçen Ocak ayında 44 yaşında erken emekliliğe sevk edilen Sovyet ordusundaki bir Çeçen generaldir. Dudayev daha önce Baltık bölgesinde görevliydi. Uzun yıllar ülkesi dışındaki askeri birliklerde bulunmasından dolayı bir Rus'la evlenmiş olan Cevher Dudayev halkı tarafından az tanınıyordu. Milliyetçi çevre tarafından ise 1991 Ocağındaki Çeçen Halk Ulusal Kongresi'nde tanındı. Bu kongreden az sonra Çeçen Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etti. Kongreye katılan Dudayev'i erken emekliliğini kimileri milliyetçiliğe, kimileri de Baltık Ülkelerinde ordunun bastırma hareketlerine katılmadığına bağlamaktadır. 19 Ağustos'ta Cumhuriyetin Komünist yasal yönetimi Moskova darbesi savunmak hatasına düştü. Le Monde gazetesinin ekle ettiği bilgilere göre, başkent Grozni'nin merkezindeki meydanda iki haftadan daha çok süren büyük bir toplantıda yasal yönetimin istifası istendi. Çeçenlerin bu talebini Yeltsin destekledi. Daha başlangıçta Rus iktidarının gözünde işlerin kötü gittiği görüldü. Çünkü Çeçenler yalnız yerel Komünist yöneticilerin uzaklaşmaları talebiyle yetinmiyorlardı. Milliyetçi Çeçen liderler Rusya'dan bağımsız bir Cumhuriyet kurmak istiyorlardı. 31 Ağustos'ta, Rusları Hasbulatov gösteriler, grevler, ateş barikatları, devrilen otobüsler ile kenti coşturan çalkantıyı bastırmak için Grozni'ye yollandı. Rusya durumu kaybetmişti. Rus otoriteleri Çeçenlerin bu tutumlarını yasadışı ilan etmekte ısrar ediyorlardı. 6 Eylül'de işler daha çok karıştı. Çeçen Ulusal Kongresi'nin silahlı ulusal muhafızları Radyo ve Televizyon idaresini işgal ederek yerel 207 yönetimi devirdi. Üstelik Kafkasya'da silah edinmek SSCB'nin diğer bölgelerine göre daha zordur. Cumhuriyetin Rusçu devlet başkanı Zavgaev baskı altında istifa etti. Grozni Sovyet başkanı Vitali Kutsenko da pencereden kendisini atarak öldü. Bu karmaşa içinde parlamento kendi kendini feshetti. Bütün bunlara karşın Rusya başkanı bu gidişata egemen olma çabasına girdi. · Sonra Hasbulatov Grozni'ye döndü. Çeçen İnguşları bu demokratik hareketlerinden dolayı kutladı ve silahlarını bırakmalarını istedi. Rusya Parlamentosu başkanının bu sözleri daha önceki sözleri gibi geçersiz kaldı. Fakat geçici bir yönetim konseyinin kurulmasını sağladı. Oysa kazandığı zaferle kendisine güvenen Dudayev kendisine emredecek hiçbir makamı artık tanımıyordu. Ekim başlarında Ulusal Muhafızlar KGB'nin yerel merkezini ele geçirmişlerdi ve orada bir ajan öldürülmüştü. İnguş birliğinin liderleri geleneksel olarak Çeçenlerden daha az savaşçıdırlar. Onlar Rusya'dan ayrılmayı istemediklerini belirtip temsilcilerini geçici konseyden çektiler. Daha sonra istifa etmemiş Konsey üyeleri de Dudayev'i tanımadıklarını ilan ettiler. Bunun üzerine çok popüler durumda olan Dudayev, otoritesini meşrulaştırmak için aceleyle 27 Ekim'de seçimi yapmaya karar verdi. Fakat bu metotlar başlangıçta Çeçen devrimini destekleyen yerel aydın sınıfı tarafından endişeyle karşılanmaya başlandı. Dudayev 15 ile 55 yaş arasındaki bütün erkekler için televizyondan seferberlik ilan etme hatasını işledi. Annelerin bu çağrıya karşı gelmesi dolayısıyla Dudayev prestij kaybına uğradı. Bu arada Rus iktidarının prestiji de yükselmemişti. Rusya Başkanı II. Yardımcısı General Rutskoy büyük bir hata yaparak İnguş'ları Çeçenlere karşı kışkırttı. 6 Ekim de toplanan İnguş'ları kongresinde ve sonra Moskova'da tekrarladığı bir ültimatomda 24 saat içinde eşkıyalıkla suçladığı Çeçen İnguş Ulusal Muhafızlarının silahlarını bırakmalarını ve kendi kendilerini dağıtmalarını ihtar etmek hatasını da işledi. Dudayev'in seferberlik çağrısına açıkça ve cesurca tavır alan üniversite öğretim görevlisi bir İnguş, Rutskoy'un görüşlerini benimsemediğini açıkladı. General Rutskoy, Rusya ve SSCB başkanları adına, Çeçenler ültimatoma uydukları taktirde Çeçen Ulusal Muhafızlarının seçimlere katılabilecekleri garantisinde bulundu. Dudayev bu öneriyi görkemli bir şekilde reddetti ve "Biz haklarımızı kendi halkımızdan alırız" dedi. Bazı Rus haberleşme araçları yalan haber yaymaktadır. Grozny'de Dudayev'i gözen düşürmek için 2 ölü 7 yaralıya neden olan yerel bir cezaevindeki bir ayaklanmayı Moskova'nın tertip ettiğinden şüphelenilmektedir. Karışıklık devam etmektedir. Dudayev'i destekleyen büyük kitlesel mitinglere karşı Dudayev karşıtı mitingler de tertip edilmektedir. Şimdiye kadar aralarında bir çarpışına olmamıştır. Bu arada anlaşmak ve diyalog kurmak için aralarında küçük komisyonlar kurulduğu görülmektedir. Başardı da olmaktadırlar. Petrol merkezi Grozni'de, olayların dışında kalan Rus ve Kazaklar da örgütlenmeye başlamıştır Bu durumda iktidarı elinde tutan kim? Bir vatandaş bu soruyu "anarşi" diye cevaplandırdı. Bununla birlikte Moskova yönetiminin Moskova yanlısı Çeçenlerle, bağımsızlık yanlısı Çeçenleri çatıştırmak amacı gerçekleşmedi. General Dudayev'in taraftarları, Moskova'ya bağlı İçişleri Bakanlığı binasını ele geçirmekten kaçındılar. Binada bulunanlar da binalarını korumakla yetindiler. Ne milisler, ne de Sovyetler askeri birlikleri bulundukları yerden kımıldamadı. Bir şey herkes için apaçık bir durum artık Moskova'daki yöneticilerin sınırını aşmıştır. Başkan Yeltsin'in danışmanı Sergey Stankeviç acı bir şekilde bu alanda Rusya'nın bir politikası olmadığını açıklamıştır. Yeltsin, başlangıçta Çeçen İnguş demokratlarının büyük desteğini görmüştü. Yeltsin, bir çözüm olarak bu küçük cumhuriyette 17 Kasım'da bir referandum ve bir seçim yapılmasını önerdi fakat kendini dinletmek zamanı bitmişti. Diğer yandan Rusya Yüksek Mahkemesi geçen Çarşamba günü aldığı karara göre bir eşkıya hareketi gibi Çeçen Kongresini yasadışı ilan elti. Gırtlağına kadar silahlanmış olan bu bölgede kuvvete başvurmak hem çok kötü hem de riskli olacaktır. Bir Çeçen yöneticisi Rus iktidarını Müslüman Kafkas Partileri adına "İkinci Kafkas Savaşı" ile tehdit etti. Birinci Kafkas Savaşı 19. yüzyılda yapılmış ve Kafkasya'nın Çarlık Rusya'sı tarafından fethi ile sonuçlanmıştı.
·
52 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.