Spinoza'da Determinizm
Spinoza'nın özgür irade üzerine görüşleri de oldukça tartışmalıydı. O bir deterministti. Bu, onun insan eylemlerinin birtakım nedenlerin sonucu olduğuna inandığını gösterir. Havaya fırlatılan bir taş, eğer insan bilincine sahip olsaydı, öyle olmamasına rağmen kendi irade gücüyle hareket ettiğini düşünebilirdi. Onu gerçekten hareket ettiren ise, fırlatmanın gücü ve yerçekiminin etkileridir tabii ki. Taş yerçekiminden ziyade, nereye gittiğini kendisinin kontrol ettiğini hissederdi sadece. Aynı şey insanlar için de geçerlidir: Yaptıklarımızı özgürce seçtiğimizi ve hayatlarımızın üzerinde kontrol sahibi olduğumuzu hayal ederiz. Ne var ki, bunun sebebi, seçim ve eylemlerimizin hangi yollarla ve ne şekilde ortaya çıktığını anlamamamızdır. Aslında özgür irade bir yanılsamadır. Kendiliğinden olan özgür bir eylem yoktur.
Spinoza bir determinist olduğu halde, sınırlı bir insan özgürlüğünün olası ve arzulanabilir olduğuna da inanmaktaydı. Ona göre, var olmanın en kötü şekli esaret altında, yani tümüyle duyguların insafına terk edilmiş bir halde olmaktır. Mesela kötü bir şey olduğunda, biri size kaba davrandığında ve siz de sinirlerinizin kontrolünü kaybedip nefretle dolduğunuzda, bu çok pasif bir var olma şeklidir. Sadece, dışınızdaki olaylara tepki vermektesinizdir. Dışınızda olup bitenler öfkenize neden olur. Hiçbir şekilde kontrol sahibi değilsinizdir. Bundan kaçınmanın en iyi yolu, davranışınızı şekillendiren —öfkeli olmanıza yol açan nedenleri daha iyi anlamanızdır. Spinoza için, yapabileceğimiz en iyi şey, duygularımızın dışşal olaylar sonucu değil, kendi seçimlerimizle ortaya çıkmasıdır. Bu seçimler tümüyle özgür olamasa da aktif olmak pasif olmaktan iyidir.
Sayfa 128 - Mercek Yontucusu | BARUCH SPİNOZAKitabı okudu
·
93 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.