İnsanlığın kadim inançlarından olan Yahudilik çok erken dönemlerde Moğolların yaşam alanı olan Asya içlerinde yayılma alanı bulabilmişti. Yahudiliğin Babil sürgününden sonra MS VI. yüzyılda Asya içlerine doğru yöneldikleri ve burada yerleştikleri düşünülmektedir. Yahudiler, özelikle de İpek Yolu üzerinde yer alan Buhara, Semerkant, Tirmiz gibi önemli ticaret merkezlerine yerleşmişler ve bu şehirlerde ticaretin daha da canlanmasına katkıda bulunmuşlardı. Moğollar güçlenip de bölgede hakimiyet kurduklarında, buralarda kalabalık bir Yahudi nüfusu bulunmaktaydı ve Yahudiliğe ait önemli eserler varlığını korumaktaydı. Bütün dini zümreler gibi Yahudiler de Moğol yönetiminin hoşgörülü dini yönetiminden faydalanmışlardı. Yahudiler her türlü inançlarını serbestçe yaşayabiliyorlardı. Ancak aynı durum Yahudilerin ruhbanları için geçerli değildi. Her nedense Cengiz Han inançlara vergi affını duyurduğu yarlığında bütün inançları sayarken Yahudilerden bahsetmez. Diğer Moğol hükümdarı da atalarının bu kararına sadık kalarak daima Yahudi ruhbanlarından vergi almışlardı. Yahudiler, İlhanlı hakimiyetinde daha çok El-Cezire sınırları içinde yaşamaktaydılar. Kendilerine ait mahalleleri ve havraları vardı. Hülagu döneminden başlayarak Yahudilerin İlhanlı sarayında görev almaya başladıkları bilinmektedir. Hülagu ve Abaka dönemlerinde İlhanlı sarayında Yahudi din adamları ve özellikle Yahudi doktorların varlığı bilinmektedir. Argun dönemi Yahudilerin Moğol tarihi içindeki en parlak dönemleridir. Argun Han'ın Müslümanların gücünü kırmaya dönük politikası çerçevesinde yönetim mevkilerinin çoğuna Hristiyanlar, mali işlere de Yahudiler getirilmişti. Argun'un Moğol emirleri karşısında alternatif dengeleyici bir rol üstlenen olan İran Yahudilerinin Orta ve Yakın Doğu'da o güne kadar görülmemiş siyasi yükselişleri bu vesileyle başlamış oldu. Argun Han'ın baş veziri Emir Buka olmuştu. Fakat Buka vezirlikte başarısızlık gösterince görevinden alındı ve yerine sarayda hükümdarın gözüne giren Hekim Sa'düddevle baş vezirliğe getirilmişti. Sa'düddevle başlangıçta çok adil bir yönetim sergilemişti. Mahkemelerde davaların şeriata uygun olarak yapılmasına dikkat ve hassasiyet gösteriyor; Müslüman alim ve şeyhlere saygısını esirgemiyor ve bir takım hayır müesseseleri kuruyordu. Sa'düddevle bu tür davranış ve icraatlarıyla halkın gönlünü kazanmış, bu sayede de büyük mevki ve güç elde etmişti. İlhanlılarda en güçlü dönemini Argun Han zamanında yaşayan Yahudiliğin sembol ismi ise kuşkusuz Sa'düddevle'ydi. Başlangıçta adaleti ile hem sarayın takdirini kazanan hem de halkının sevdiği bir vezir olan Sadüddevle, durumunu sağlamlaştırdıktan sonra Müslümanların aleyhine faaliyetlerde bulunmaya başlamıştı. Onun bu davranışları da Müslümanların kendisine karşı kin gütmesine sebep olmuştu. Argun Han'ın ölümünden sonra hükümdarı Yahudilerin zehirlediğine dair bir şayibe dolaşmaya başlamıştı. Doğru olup olmadığı bilinmeyen bu iddia İlhanlı yönetiminin Yahudilere karşı tepki göstermesini ve amansız bir Yahudi takibinin başlamasını beraberinde getirmişti. Aslında Argun'nun Yahudiler tarafından öldürüldüğünü düşünmek çok mantıklı gözükmemektedir. Çünkü Yahudiler en çok Argun zamanında güçlenmişlerdi. Kendilerine bu fırsatı veren bir hükümdarın canına kastetmelerini beklemek akla çok da yatkın gözükmemektedir. İlhanlı yönetiminin bu şaibeye itibar edip Yahudi takibini başlatması ise Yahudilerin devlet mekanizması içindeki güçlenmelerine karşı duyulan kaygı ile açıklanabilir. Yahudilik, Orta Doğu'da diğer inançlara göre oldukça gerilemiş bir durumdaydı. İslamiyet' in güçlenmesinden sonra güç kaybeden inançların başında Yahudilik gelmekteydi. Moğolların Orta Doğu' da belirmeleri güçlenmeleri ve Müslümanların halifesinin ortadan kalkmasına yol açan askeri faaliyetleri Yahudilik için bir dirilme fırsatı olmuştu. Fakat Moğolların Müslümanlaşmasıyla birlikte Yahudiler bu fırsatı kullanamadan kaybetmiş oldular. Yahudilerin etkisi sadece bürokraside belli bir güç elde etmeleriyle sınırlı kalmıştır.
·
19 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.