Aşar Reformu: Aşar, Osmanlı Devleti'nin şer'i ve en önemli vergi kalemi idi. Cumhuriyet'in ilk yıllarında da uygulandığında ağırlığını koruyordu. Ancak Osmanlı aydınlarının, Namık Kemal'den başlayarak Aşar'a karşı cephe aldıkları görüldü. Nitekim Cumhuriyet öncesindeki temel iktisat politikası belgesi olan İzmir İktisat Kongresi'nin çiftçi gurubu kararlarından belki de en önemlisi, Aşar'ın kaldırılması idi. Ancak Atatürk bu fikrin takipçisi oldu: 1 Mart 1924 günü Meclisi Açış konuşmasında "Memleketin başında Kurun-u Vusta'nın en insafsız belası olarak hâlâ musallat duran âşarın ilgasını Meclisi Aliye teklifedebilecek bir seviyeyi maliyeye, Cumhuriyet idaresinin bir senede vasıl olması, cidden şayanı memnuniyet ve şükrandır demektedir. Türk aydınlarının Aşar'a karşı çıkmalarının nedenlerini üç gurupta toplamak mümkündür: İlki, Aşâr'ın tahsili usulü ile ilgili idi. Devletin köylere kadar inen bir maliye örgütü bulunmadığından, "iltizam" usulü ile toplanmakta idi. İltizam usulü vergi müteahhitlerinin açık artırmaya girerek tahsilatı üstlenmeleri demektir. Bu durumda % 12,5 olarak gayri safi ürün üzerinden tahsil edilmesi beklenen Aşâr'ın, keyfi ve mültezimin insafina kalan bir tarife ve matrah ile; tahsili kaçınılmazdı. Aşâr'ın bazı ürün ve bölgelerde Düyun-u Umumiye İdaresi'ne devir edilmiş olması ve kolcuların şiddete başvurmaları ile mültezimlerin komisyonlarını artırabilmek için uyguladıkları zorbalık, köylü ile devletin arasının açılmasına yol açmıştı. Özellikle devlet, Cumhuriyet'in ilk yıllarında çıkan isyanlar karşısında yeni rejimin selâmeti açısından köylünün siyasal desteğine muhtaçtı. Nitekim 11 Şubat 1925'te başlayan Şeyh Sait İsyanı'nından yaklaşık altı gün sonra 17 Şubat 1925'te Aşar kaldırıldı. Oysa daha bir yıl evvel 1924 Bütçesi müzakerelerinde Maliye Bakanı Abdülhalik (Renda) Bey, Aşar'ın kaldırılması ile ilgili talepleri, verginin mali işlevinin önemi dolayısıyla gerçekçi olmadıkları gerekçesi ile red etmişti. Ancak yine de Atatürk'ün 1 Mart 1924 tarihli Açış konuşmasından da böyle bir önerinin var olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla Liberal eğilimli Fethi Bey hükümetince; Aşar, bu hükümetin son icraatlerinden birisi olarak; acele ile gerek komisyon ve genel kurulda pek de tartışılmadan kaldırıldı". Ancak iktisadi açıdan Aşar'ın kalkması ile vergi yükünün köylerden, kentlere kaydırılması; geç kalkınma modelleri olan Japon ve Sovyet sanayileşme politikalarına ters bir tutum idi. İkincisi, bu verginin köylü nüfus üzerine yüklenmesi, Türk/Müslüman unsurun ağır vergilendirilmesi anlamında idi. Ayrıca Türkler'in Aşâr'ın yanında, askerlik vergisi ödemeleri de kendilerini üretimden koparttığı gibi; savaşlarda kırılmaları servet biriktirmelerini imkânsız kıldığından kendi vatanlarında yoksul düşmüşlerdi. Oysa kentlerdeki Azınlıklar ve Levantenler yabancı uyruk olmaları durumunda vergi mükellefi olmuyorlar ve askerlik de yapmıyorlardı. Vergi sistemi, Türk ve Müslümanlar ile azınlıklar ve Levantenler arasında ekonomik farklılaşmanın kaynaklarından başlıcası olmuştu. Aydınlarımız arasında II. Meşrutiyet ile başlayan iktisadi milliyetçiliğin, vergicilik alanına ilk yansıması; Aşâr'ın kaldırılması olmuştur. Üçüncüsü, Osmanlı Dönemi'nde %10-30 arasında değişen ve hatta - bazen safi hasılat üzerinden- % 50'yi bulduğu iddia edilen vergi tarifesi yanında Aşar'ın tahsil usulü de ürünler arasında değişmekte idi. Örneğin dahilde tüketilen hububatta tarlada harman döneminde aynen tahsil olunan Aşâr; ihraç ürünlerinde incir, kuru üzüm, tütün, pamuk, findık, palamut vb. limanlarda resim olarak nakten tahsil olunmakta idi. Genelde gayrisafi ürün üzerinden alınan bu verginin, zamanla pazarlanan fazla (ürün) üzerine kaydığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla öztüketim vergi dışı kalmaktaydı. Aşar'ın kaldırılması ile mültezimler tasfiye edilmiş olmakla birlikte; tarımdan, tarımdışı sektörlere kaynak aktarımı da tıkanmıştır denilebilir. Böylece Cumhuriyet Yönetimi, sermaye birikiminin kaynağı olarak, tarımı dışlamış bulunuyordu.
Sayfa 39 - Maliye BakanlığıKitabı okudu
·
42 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.