Bilge Hükümdar: Ulug Beg ༄ ༄ ༄ Orta Çağ’da İslâm dünyasında hükümdar ve bilim adamı vasfını en iyi yaşayanlardan biri Muhammed Turagay, dedesi Timur'un kurduğu Timur Devletinin entelektüel bir kişiliğiyle ‘Uluğ Beg’ diye anıldı. Orta Çağ İslam dünyasının ön asya coğrafyasının Türk-Moğol devlet esasları, askerî teşkilat unsurları ile İslâmî değer ve İran medeniyetinin unsurlarıyla harmanlanan kendine has bir sentezi ortaya çıkartan bir ‘Timur Devleti’ var. Timurlular devrinin siyasi başarılı çağı Timur zamanı iken bilim ve kültür başarısının rönesans çağı da torunu Uluğ Beg dönemidir. 1901’de Orta Asya, İslâm ve Türk tarihi profesörü olarak atanan V. V. Barthold; Timur'un saltanatı, Uluğ Beg’in çocukluğu, gençliği, hakimliği, ilmî faaliyetleri ve son yılları ile yedi başlıkla “Uluğ Beg – Bilge Türk Hükümdar” kitabın alanın uzmanı tarafında hazırlanmıştır. Mirza Şahruh ile Gevherşad Aga’nın oğlu olarak 1394’te Sultaniye’de doğan Muhammed Turagay(Uluğ Beg), bilimle ilgilenerek astronomi bilgini olması yanında hükümdarlık görevini de yapmıştır. Bilimin topluma verdiği yarar ve gücün zevkini alıp nesillere aktarmasında çaba gösteren Uluğ Beg, Buhara'da inşa ettiği medresenin üzerine “kadın-erkek bütün Müslümanlara ilim tahsil etmenin farz olduğu” hadisini asarak idrak etmişti. Çocukluk döneminde iyi bir eğitim alarak gençliğinde babası Şahruh, Uluğ Beg’i Semerkant Hâkimliğine getirmişti. Bu görevinde 1409 yılından 1411’e kadar bu görevi icra ettikten sonra Mâverâünnehir’i idâre etmesi için vâli ve melik olarak görev yaptı öyle ki bu görevi 1447’ye kadar sürdürerek 36 yıl tamamladı. Bu süre zarfında özellikle Timur’un ölümünden sonra Özbekler, karşı saldırı ve şehirleri kuşatma girişimlerine geçmişlerdi. Uluğ Beg’in hâkimliği döneminde Fergana ve Kaşgar şehirlerini ele geçirmesiyle Moğol ve Özbeklerle karşı karşıya gelmişti. Uluğ Beg Moğollara karşı başarılı bir sefer yaparak birçok kazanç elde etti ancak Herat'ta babası Şahruh'u ziyareti dönüşü Özbeklerin baskınıyla bozguna uğradı. Kitabın bu dış politikalar kısmında bu olaylardan sonraki Çin ile münasebetler ele alınarak Uluğ Beg’in hâkimliği sırasında Mâverâünnehir’in diğer durumlarına geçmekte. Timur, Şahruh ve Uluğ Beg hükümdarların saray hayatları ve gündelik yaşantıları ile ilgili mukayeseler yapılmakla ayrıntılı bilgiler verilmektedir. Nizâmüddin Hâmuş, Hasan Attar, Hoca Ahrâr, Yakub Çerhî ve Buharalı dinî ileri gelenleri ile Uluğ Beg arasındaki ilişkiyi kitapta anlatılır. Öte yandan Uluğ Beg’in Buhara ve Semerkant’ta yaptırdığı binalarda dinî yapılar önde gelirken işlev olarak ilim ocağı görevindeydiler. Uluğ Beg genç yaşlarda iken dedesi Timur'un getirdiği İranlı hocalar etkisiyle Uluğ Beg’in ilme ilgisi başlamış ve gelişmişti. Uluğ Beg, çağın ilim insanı Gıyasüddin ile tartışacak kadar astronomide bilgi sahibiydi. Muhammed Kuşçu’yu kendine yardımcı seçen Uluğ Beg, ilim arkadaşı yanında sırdaş bir dostu olan Ali Kuşçu’da vardı. 1259’da Meraga'da inşa edilen Uluğ Beg rasathânesi, 1449 yılında Uluğ Beg’in öldürülmesinden sonra ilmi çalışmaları sürdürülmesi. Onun ölümünden sonra en yakın dostu Ali Kuşçu’da Semerkant’tan ayrılarak İstanbul’a yerleşerek burada ölmüştü. Uluğ Beg ‘in son yılları kitabın son kısmında Şahruh zamanında veliahtlık meselesi, Alâüddevle arasında anlaşma ve savaşın yeniden başlaması, Herat'ı ele geçirmesi, Abdüllatif arası açılması, Ebu Said’in ayaklanması, Mirza Abdullah’ın tahta oturması konularıyla kitap tamamlanmaktadır. Ebu Said, Uluğ Beg’i öldürmesi ve Semerkant’ı ele geçirmesiyle Hoca Ahrâr ve Ebu Said’in oğulları tarafından Semerkant ve çevresi yönetilmeye devam edildi. Genel olarak Uluğ Beg hakkındaki bilgiler onun babası ve dedesine göre daha azdır. Buna dayanak olarak çağında Uluğ Beg’in sarayında yazılan tarihi bir esere, sarayını ve başşehrini gören bir seyyahın eseri bulunmamakta. Bunlara karşılık dedesi Timur ve babası Şahruh hakkında çağdaş birinci el kaynaklar mevcut. Aynı zamanda Uluğ Beg ve çalışma arkadaşlarının bilimsel faaliyetleri sonucunda yazdıkları “Zic-i Uluğ Beg” eseri günümüze kadar gelerek birçok batı diline de çevrilmiştir. Meraga'da inşa edilen Uluğ Beg rasathânesi yanında Buhara ve Semerkant şehirlerinde ilmi ve dini birçok imar faaliyetinde bulunmuş. Ortaçağ ön asya coğrafyasının Timurluları olarak matematik ve astronomi olan pozitif ilimlerinde Muhammed Turagay bilinen ismiyle Uluğ Beg, Özbek ve Çağatay Moğollarıyla mücadelesi yanında ilmi çalışmalarla da yakından ilgilenmiştir. Yedi başlıkla “Uluğ Beg – Bilge Türk Hükümdar” kitabını hazırlayan V. V. Barthold, bilge ve hükümdar bir kişiliğin biyografisini araştırmıştır. Kitabın Künyesi: V. V. Barthold, Uluğ Beg, çev. İsmail Aka, Kronik Yayınları, Asya Tarihi Dizisi-33, 1. Baskı Şubat 2023, 240 sayfa. Yunus Özdemir

Uluğ BegWilhelm Barthold · Kronik Kitap · 202324 okunma

·

192 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.