"Modern anlamda bir evrim fikri, ilk defa Nazzâm (ö. 835/845) tarafından ortaya atılmıştır. Nazzâm, evrimci bir yaklaşımla kainatın oluşumunu ve varlık türlerinin kökenlerini açıklamıştır. Bu yüzden, onun evrim teorisi, genel karakteri itibarıyla, kozmolojik bir evrim teorisidir. Nazzâm'ın meşhur talebesi ve ilk müslüman zoologlardan olan Cahız (776-869), hocasının evrimci fikirlerinden hareketle, canlılar alemi, özellikle hayvanlar alemi hakkında özel incelemelerine dayanarak canlıların evrimiyle ilgili çok ilginç fikirler ileri sürmüştür. Bu bakımdan Câhız'a genel ve sistematik biyolojik evrim teorisinin ilk kurucusu olarak bakabiliriz. Aralarında bazı farklar olmasına rağmen, Cahiz in biyolojik evrim teorisi, birçok yönden Darwinizme benzer.
Nazzám ve Câhız'dan sonra, önemli müslüman evrimciler XI. yüzyılın başında ortaya çıkmışlardır. Bunlar İhvânu's-Safa (kuruluş 983), Ibn Miskeveyh (970-1035), Birûnî (973-1051) ve Ibn Heysem'dir (965-1039). Ibn Miskeveyh ve lhvanus Safa'yla, Islam kültüründeki evrimci düşünce, alan ve konu bakımından en geniş hudutlara ulaşırken, Birûni ile de, zirveye çıkmıştır. İbn Miskeveyh, insanın ruhen ve zihnen evrimleştigine ilk defa dikkat çekerek, bir çeşit psikolojik evrimden bahsederken, İhvânu's-Safa da cemiyetlerin sosyal evriminden söz etmiştir. Birûni, suni seçim (artifical selection) yoluyla canlıların evrimini savunarak, sadece genel biyolojik evrim teorisine bir katkıda bulunmamış, aynı zamanda, jeolojik ve kimyasal evrimlerden de söz etmiştir.
Ibn Arabi (1165-1240) ve Mevlana (1207-1273) gibi mutasavvıflar, Nasiruddin et-Tusi (1201-1274) gibi filozoflar, Irakî gibi kimyacılar ve Kazvini (1203-1283) gibi kozmografyacilar da, XIII. yüzyılın önemli evrimcileri olarak zikredilebilir. Bunlardan özellikle Mevlâna, özümleme yoluyla canlı ve cansızların evriminden ilk defa söz etmiş olmakla dikkat çekicidir.
XIV. yüzyılda, evrimden bahseden düşünürler arasında, mutasavvıflardan Şebistari (1250-1321) ve Ibn Turka el-Isfehani'yi tarihçi ve sosyologlardan da Ibn Haldun'u (1332-1406) görüyoruz.
Meşhur Osmanlı ahlakçısı Kınalızade Ali Efendi (1510-1572) ve meşhur Iranlı filozof Molla Sadra Şirâzî (1570-1640) ise, XVI yüzyılda, evrimci görüşü benimseyenler arasındadır. Abdulkadir Bîdîl (o. 1715) ve Erzurumlu İbrahim Hakkı (1703-1772) XVIII. yüzyılda ve nihayet Muhammed Ikbal (1873-1938) XX. yüzyılda, daha çok mutasavvıflanın anladığı mânâda, gelenekçi bir evrim teorisi taraftarı olarak görünmektedirler.
Buraya kadar söylediklerimizden anlaşılacağı gibi, gerçek mânâda bir evrim düşüncesi, ilk defa IX. yüzyılda İslam kültüründe doğmuş ve müteakip yıllarda geliştirilerek çeşitli şekiller almıştır. Hatta, ileride göreceğimiz gibi, Bau kültüründe evrimci düşüncenin doğuşunun sebebi de, Islam kültüründeki bu evrim düşüncesidir."
Mehmet BAYRAKDAR/ İslam'da Evrimci Yaratılış Teorisi
Sayfa 14 - İnsan Yayınları
·
25 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.