Dogmatik realizm iki şekilde ifadesini bulur: aa) Ya varlığın özüne mantık aracı ile nüfuz edeceğimizi söyler; bb) Ya da kalbin sezgisi yolu ile varlığın özüne nüfuz edeceğimizi kabul eder. Birincisine mantıki dogmatizm, ikincisine gnostik dogmatizm denir. Yani birincisine asıl dogmatizm, ikincisine, gene dogmatizm olmakla birlikte, gnostisizm denir. Birincisi Aristoteles ve ardından giden skolastiklerin (Farabi, Ibn Sina, lbn Rüşd vb.) görüşleridir. ikincisi daha Ilkçağ sonlarında başlayarak Islam dünyasında tasavvuf şeklinde devam eden çığırın görüşüdür. Bunlara mantıkçı metafizik ve mistik metafizik de diyebiliriz.