İnsanî özgürlükten en çok bahsedenler, davranışlarının ne denli çıkarlarınca belirlendiğini tahmin bile edemezler, dolayısıyla da gerçekte toplumsal belirlenirmişliğe en çok tabî olanlardır. Öte yandan, tam da toplumsal belirleyicilerin bilinçdışı etkisine ısrarla işaret edenler, belirlenmişliğin mümkün olduğunca üstesinden gelmeye çabalayanlardır. Eskiden kendilerine hükmeden bu güçlerin, gittikçe artan bir derecede, bilinçli rasyonel kararların nesnesi haline gelebilmeleri için, bilinçdışı motifleri açığa çıkarırlar.