kronoloji/insanlık tarihindeki bazı önemli olaylar
MÖ Beş Milyon: Bilinen en eski insan benzeri maymun cinsi olan Australopithe- cus Afrika'da ortaya çıktı.
MÖ İki Milyon: Homo habilis ve dişisi ellerini kullanarak yonttukları taşlarla aletler yapıyordu ve hâlâ Afrika'dan çıkmamışlardı.
MÖ 1,5 Milyon: Meşaleyi homo erectus ve femina erecta devraldı. Gerçekten de ateşi keşfeden ilk insan türüydüler.
MÔ 800.000-500.000: Erectus insanları Afrika'dan Avrupa ve Asya'ya yayıldılar. MÖ 150.000: Afrikalı bir kadın olan büyükannemiz, bizim de içinde olduğumuz hanedanı dünyayı getirdi.
MÖ 40.000: Sonunda modern insanlar sahneye çıktı ve türler arası çiftleşme ya da ortadan kaldırma gibi yollarla kendinden önceki tüm eski modelleri geçersiz kıldı.
MỖ 40.000-10.000: Göçebeler doğal kara köprüleri aracılığıyla Avustralya ve Amerika'ya geçtiler. Son Buzul Çağ'ın sonunda okyanuslar yükseldi ve bu bağ- lantılar kopmuş oldu.
MÖ 25.000: Büyük Tanrıça Ana'ya tapınılan ilk din dünyaya yayıldı.
MÖ 9000: Filistin koyunu, evcilleştirilen ilk çiftlik hayvanı oldu ve onu keçiler, domuzlar ve sığırlar takip etti.
MÖ 8500: Evcilleştirilen ilk mahsuller Filistin'deki Eriha'da yetiştirildi ve sonu- cunda ortaya ilk kent çıktı.
MÖ 6500: Tarıma Amerika'da ilk kez And Dağları'nda rastlandı.
MÖ 4000: Sahra'daki kuraklık insanları daha sonra Mısır uygarlığının yükselece- ği Nil çevresine göç etmeye zorladı.
MÖ 3500: İlk gerçek uygarlık Sümer ve Mısır'da ortaya çıktı ve pirinç ilk kez Çin'de yetiştirildi. Tekerlek icat edildi.
MÖ 3000: Büyük Harappa uygarlığı Hindistan'ın İndus vadisinde ortaya çıktı ve Pasifik'in diğer tarafına gemiler gönderdi. Yazı Sümer'de geliştirildi.
MÖ 2000: Harappa uygarlığı Hindistan'ı işgal eden Aryanlar tarafından yıkıldı ve Hindu inancının temelleri atıldı.
MÖ 1800: Babil imparatorluğu Hammurabi komutasında güç kazandı.
MÖ 1700: İlk Çin uygarlığı Shang tarafından yönetildi.
MÖ 1600-600: Orta Doğu'nun üç büyük gücü olan Mısır, Babil ve Asur arasında bitmek bilmeyen savaşlar.
MÖ 1500: Asyalılar Mikronezya'daki Pasifik adalarını kolonileştirdi. İbraniler Filistin'i işgal etti.
MÖ 1200: İlk Amerikan uygarlığı Olmeklerin yükselişi.
MO 1000: Bantu halkları Afrika'da yayılmaya başladı. Çin'de Shang Hanedanlığı ilk feodal sistemi kuran Chou göçebelerince fethedildi.MÖ 800: Kush, yüz yıl boyunca kontrolü altında tutacağı Mısır'ı işgal etti.
MÖ 771: Çin'de Chou Hanedanlığı yıkıldı.
MÖ 729: Tiglat Pileser'in ordusu Asur'u dönemin süper gücü kılmak için Babil'i fethetti.
MÖ 722: Asur, İsrail'i yerle bir etti.
MÖ 612: Asur, Pers ve Babil ittifakı tarafından mağlup edilerek parçalandı.
MÖ 604: Laozi'nin doğduğu efsanevi tarih.
MÖ 567: Yahudiye İbranileri Babil esareti altına girdi.
MÖ 551: K'ung fu-tzu'nin doğumu.
MÖ 538: Babil, Pers imparatoru 1. Darius tarafından fethedildi; İbraniler Tanrı Baba'larıyla birlikte Kudüs'e döndü.
MÖ 530: Buda aydınlandı.
MÖ 507: İlk demokrasi Atina'da kuruldu.
MÖ 450: Olmek uygarlığı yıkıldı.
MÖ 347: Yunan siyaset felsefecisi Platon öldü.
MÖ 338: Makedon kralı Filip, Yunanistan'ı fethetti.
MÖ 334: Büyük İskender Pers imparatorluğunu yenmek üzere akın başlattı. MÖ 323: Büyük İskender öldü ve imparatorluğu onun dört generali arasında bölüşüldü. MÖ 322: Chandragupta, Maurya imparatorluğunu kurmak için kuzey Hindistan'ı fethetti.
MÖ 264: Roma ve Kartaca arasında Birinci Pön Savaşı başladı.
MÖ 257: Hint kralı Asoka, savaştan çekilerek Budist oldu.
MÖ 241: Silah altına alınan Roma çiftçileri evlerine döndü ve kendilerini topraksız halde buldular.
MÖ 221: Çin ilk imparator Shih Huang-ti tarafından birleştirildi. Kısa süre sonra da Çin Seddi'ne başlandı.
MÖ 202: Çin'de Han Hanedanlığı kuruldu.
MÖ 146: Roma, Kartaca'ya yıktı.
MÖ 73: Spartaküs Roma'ya karşı bir köle ayaklanmasına öncülük etti.
MÖ 49: Jül Sezar bir ordu darbesi düzenledi; Roma İmparatorluğu dönemi.
23: Çin Başkenti Çangan göçebe istilacılarca talan edildi.
30: İsa çarmıha gerildi.
46: Aziz Pavlus misyonerlik yolculuklarına başladı.
50: Afrika imparatorluğu Aksum'un yükselişi.
105: Kâğıt Çin'de icat edildi.
132: Yahudiler Roma'ya başkaldırdı, çoğu göçe zorlandı. 150: Budizm Çin'e ulaştı.
184: Sarı Türbanlılar isyanı Çin'de otuz yıl sürecek iş savaşın kıvılcımını çaktı. 200: Hint klasikleri Mahabharata ve Ramayana'nın yazılışı.
220: Çin'de Han Hanedanlığı çöktü.
300: Bantu halkları Güney Afrika'ya yerleşti.
320: Gupta Hanedanlığı Hindistan'da kuruldu. 324: Konstantin Hıristiyanlığı Roma İmparatorluğu'nun resmi dini haline getirdi.
325: Aksum, Kush başkenti Meroe'yi yıktı.
410: Vizigotlar Roma'yı yağmaladı.
425: Angluslar, Saksonlar ve Jütler İngiltere'yi istila etti.
451: Attila komutasındaki Hunlar Galya'da mağlup edilseler de sonrasında İtalya'yı yağmaladılar.
455: Vandallar Roma'yı yağmaladı.
476: Odoacer artık yeni bir Roma imparatoru gelmeyeceğini ilan etti.
520: Hindistan'da matematik devrimi; Aryabhata ve Varamihara onluk sistemi geliştirdiler.
600: Orta Amerika'da Maya uygarlığı zirvesini yaşıyordu.
622: Muhammed'in Mekke'den Medine'ye yaptığı hicret. İslami takvime göre başlangıç kabul edilir.
626: İmparator Taizong'un idaresindeki Tang Hanedanlığı'nda Çin sanatı ve din serpildi.
632: Muhammed'in ölümü.
641: İslam orduları Mısır'ı fethetti ve Kuzey Afrika'nın diğer bölgelerine de sal- dırdılar.
645: Budizm Tibet'e ulaştı.
650: And Dağları'nda Huari uygarlığı yükseliyordu.
651: İslamiyet Pers İmparatorluğu'nu fethetti. 661: İslam'ın Sünni ve Şii kolları ayrıldı.
692: İlk büyük İslam eseri Kubbet'üs-Sahra Kudüs'te inşa edildi. 700: Batı Afrika'da Gana uygarlığının yükselişi.
732: Müslüman güçler Fransa'da durduruldu.
750: Teotihuacan uygarlığının yıkılması.
800: Şarlman kendisini Kutsal Roma İmparatoru ilan etti.
850: Mayaların çöküşü.
853: Çin'de ilk kitap basıldı.
900: Maori halkı Tahiti'den ayrılarak Aotearoa'ya (Yeni Zelanda) yerleşti. 912: Norslar (Vikingler), Normandiya olarak anılacak Kuzey Fransa'yı fethetti.
963: Tolteklerin yükselişi.
1054: Konstantinopolis'teki Rum Ortodoks Kilisesi Roma'dan ayrıldı.
1055: Türk gruplar Müslüman Bağdat'ı fethetti.
1076: Gana istilaya uğradı.
1095: Papa II. Urbanus Birinci Haçlı Seferi için çağrıda bulundu. 1099: Haçlılar Kudüs'ü ele geçirip Yahudi ve Müslümanları katletti.
1200: Mali uygarlığının yükselişi.
1215: Cengiz Han Moğollarının Pekin'i yağmalaması.
1260: Kubilay Han, Çin imparatoru oldu.
1300: Yoruba şehir devleti ffe önem kazandı. İtalyan Rönesansı serpilmeye başladı. 1315: Açlık Avrupa'yı vurdu.
1324: Mali imparatoru Kankan Musa Mekke'ye hacca gitti.
1325: Aztekler başkenti Tenochtitlan'ı kurdu.
1341-53: Veba, Asya ve Avrupa'da milyonları yok etti. 1368: Zhu Yuanzhang, Çin'de ilk Ming imparatoru oldu.
1415: Portekiz Afrika'daki ilk fethini gerçekleştirdi.
1425: Shona kralı Mutota Büyük Zimbabve'yi terk etti ve imparatorluğunu genişletmeye başladı.
1438: Pachacuti Inca, İnka İmparatorluğu'nu büyütmek bir dizi fetih düzenledi.
1453: Osmanlı Türkleri Konstantinopolis'i fethetti.
1455: Papa köle ticaretine onay verdi.
1492: Kolomb Bahamalar'a ve Karayipler'e ayak bastı. 1496: Vasco da Gama, Hindistan'a kadar açıldıktan sonra Portekiz'e geri döndü.
1500: Batı Afrika'da Benin İmparatorluğu zirvedeydi.
1502: II. Montezuma Aztek imparatoru oldu.
1505: Portekiz Doğu Afrika limanlarını ele geçirdi.
1510: Portekiz Afrikalı köleleri Amerika'ya taşımaya başladı.
1517: Martin Luther Kilise'nin tutuculuğuna başkaldırdı.
1519: Aztek Meksika'sının İspanyollarca işgali.
1526: Babürlüler, Babür İmparatorluğu'nu kurmak üzere Hindistan'ı işgal etti.
1533: Sihizm'in kurucusu Kabir Nanak öldü.
1546: Mali İmparatorluğu Songhay tarafından yıkıldı.
1606: Fransız yerleşimciler Québec'i kurdu.
1619: Hollanda, Doğu Hint Adaları'nı (Endonezya) ele geçirdi.
1620: Pilgrimler New England'a ulaştı.
1644: İsyancıların Pekin'i ele geçirmesiyle son Ming imparatorunun intiharı.
1649: İngiliz Kralı I. Charles bir iç savaşın sonunda öldürüldü.
1652: Hollandalı yerleşimciler Güney Afrika'ya vardı.
1653: Tac Mahal'in yapımı tamamlandı.
1663: Osmanlı ordusu Viyana'da mağlup edildi.
1715: Fransa'nın Güneş Kral'ı XIV. Louis'nin ölümü.
1739: Persler Delhi'yi yağmaladı. 1776: Britanya'ya
karşı Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi. 1788: İlk Britanyalı mahkûmların Avustralya'ya yerleşmesi.
1789: Fransa'da Devrim.
1791: Fransız Kralı XVI. Louis öldürüldü. Fransa hemen hemen bütün Avrupa güçleriyle savaş halindeydi.
1796: İngilizler Seylan'ı fethetti.
1799: Napolyon'un darbesi.
1804: Tasmanya Aborijinleri katledilmeye başlandı.
1807: Köle ticareti İngiliz İmparatorluğunda yasaklandı.
1808: Arjantin, İspanya'ya karşı bağımsızlığını kazanan ilk Güney Amerika ülkesi oldu. 1814: Beyazların Yeni Zelanda'da ilk kalıcı yerleşimi.
1815: Napolyon'un Waterloo'daki yenilgisi. Viyana Kongresi yeniden monarşiye hükmetti.
1818: Britanya Doğu Hindistan Şirketi, Hindistan'da etkin bir yönetim kurdu. Shaka, Zulu İmparatorluğu'nu kurdu.
1821: Lima'nın devrimci güçlere boyun eğmesi ve Meksika'nın bağımsızlığını ilan etmesi. Maori iç savaşı başladı.
1822: Brezilya Portekiz'den bağımsızlığını ilan etti. Azat edilmiş köleler için Liberya kuruldu.
1836: Güney Afrika Boerleri Büyük Göç'ü başlatarak İngiliz baskısından kurtulmak için kuzeye doğru ilerledi.
1840: Britanya, Yeni Zelanda'yı topraklarına kattı.
1842: Avustralya'da gümüş ve altın bulundu. Britanya ve Çin arasında Birinci Afyon Savaşı çıktı.
1846: ABD, Meksika'nın yarısını fethetti.
1848: Avrupa'da devrimlerin yılı: Orta sınıflar siyasi güç kazandı. Marx ve En- gels, Komünist Manifesto'yu kaleme aldı.
1854: Çin iç savaşı yirmi milyon kişinin ölümüyle sonuçlandı.
1857: Hintler İngiliz yönetimine başkaldırdı, ancak bir yıllık mücadelenin ardın- dan ayaklanma bastırıldı ve Hindistan resmen İngiliz sömürgesi haline geldi.
1860: Fransa Batı Afrika'da bir imparatorluk kurmaya başladı.
1865: ABD'de dört yıl süren bir iç savaşın sonunda köleliği kaldırılması. Batılı güçler Japonya'yı zorla ticarete açtı; Japonya'nın büyüleyici modernleşme projesi.
1867: Kanada'da İngiliz ve Fransız toplulukların arasındaki gerilime federal anayasa son verdi.
1868: Japonya'da imparatorluğa Meiji Restorasyonu.
1871: Almanya Prusya kralının yönetimi altında birleşti ve Avrupa'nın en güçlü ulusu haline geldi. 1878: Berlin Kongresi'nde Avrupa güçleri Afrika'yı aralarında paylaştı. Kongo, Belçika Kralı Leopold'a kişisel sömürgesi olmak üzere verildi.
1890: Lakota yerlileri Wounded Knee'de ABD ordusu tarafından mağlup edildi.
1893: Yeni Zelanda'da kadınlar oy hakkı kazandı.
1898: Habeşistan, Adowa'da İtalyan sömürgecileri yendi. Herzl Yahudilerin evi olacak bir ülkenin kurulması çağrısında bulundu.
1899: Britanya, Güney Afrika'da Boer Savaşı'nı başlattı.
Ve şimdi de 20. yüzyıl ve ötesi için daha detaylı bir bölüm. 1900: Çin'de Batılı güçlere karşı Boksör Ayaklanması.
1901: Avustralya'nın birleşmesi.
1905: Japonya kendisini tehdit eden Çarlık Rusyası'nı mağlup etti. Einstein, Özel Görelilik Kuramı'nı yayınladı.
1910: Güney Afrika'da bağımsızlık beyazların iktidarını sağlamlaştırdı. Meksika Devrimi başladı. 1911: Çin'de milliyetçi devrim: Son imparator iktidardan çekildi.
1914-18: Birinci Dünya Savaşı.
1915: Yaklaşık bir milyon Ermeni Osmanlı Türkleri tarafından öldürüldü.
1917: Rusya'da Devrim: Önce liberal demokratlar iktidara geldi, sonrasındaysa işçi sınıfı adına Bolşevikler.
1918: Sosyalist devrim Almanya'da bastırıldı.
1920: Milletler Cemiyeti kuruldu. İlk radyo yayınları başladı.
1922: Mussolini ve faşistleri İtalya'da iktidara geldi.
1923: Güney Rodezya'da iktidar beyaz yerleşimcilere verildi.
1924: Lenin öldü; Troçki'yi alt eden Stalin başa geldi.
1926: Çan Kay Şek'in Milliyetçileri Çin'i birleştirip sonrasında Komünist mütte- fiklerine saldırdı. Britanya'da genel grev.
1927: Sesli filmler piyasaya çıktı.
1928: Sovyetler Birliği'nde tarım kolektifleştirildi.
1929: Wall Street İflası, Büyük Buhran'a yol açtı.
1932: El Salvador'da binlerce sendikalı çiftçi kurşuna dizildi.
1933: Hitler Alman Şansölyesi oldu ve ilk toplama kamplarını kurdu. ABD'de Roosevelt'in New Deal'ı (Yeni Düzen) kamu hizmetleri aracılığıyla buhrana savaş açtı. 1934: Çin'de Uzun Yürüyüş'ten güç alan Komünistler pes etmiyordu. Nika- ragua'da isyancı lideri Sandino, General Somoza tarafından öldürüldü.
1935: Stalin dehşeti başladı. İtalya Habeşistan'ı (Etiyopya) fethetti. Afrika'da sö- mürgeci çalışma koşullarına karşı bir grev dalgası. Bolivya ve Paraguay arasında yüz bin kişinin ölümüne sebep olan Chaco Savaşı'nın sona ermesi.
1936: Nikaragua'da Somoza iktidara el koydu. İspanya'da Sol iktidara gelmesiyle Franco ayaklanma çıkardı: İspanya İç Savaşı başladı. Almanya Renanya'yı işgal etti. 1937: Japonya Çin'i işgal etti. İspanya'da solcular cumhuriyetçileri savunmak üzere bir araya geldiler.
1938: Almanya Avusturya'yı işgal etti. Britanya ve Fransa, Çekoslovakya'nın Sü- det bölgesini Münih'teki barış anlaşması uyarınca Almanya'ya devretti.
1939: İspanya İç Savaşı'ndan galip çıkan Franco, Faşist bir devlet inşa etti. 1939-45: İkinci Dünya Savaşı
1940: Sürgündeki Lev Troçki, Stalin'in ajanları tarafından Meksika'da öldürüldü. 1942: Varşova Gettosu basıldı ve binlerce Yahudi toplama kamplarına gönderil di. Gandi ve Kongre "Hindistan'dan Defol" hareketini başlattı.
1944: Kıtlık Bengal'de üç milyon insanı öldürdü: Churchill bölgenin tahıllarını kendi ülkesindeki seferberliği desteklemek üzere kullandı. Savaş sonrası dünyada finansal yapısını planlamak üzere Bretton Woods Konferansı düzenlendi. 1945: Stalin, Roosevelt ve Churchill savaş sonrası dünyayı bölüşmek üzere Yalta'da bir araya geldiler. Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası ve IMF kuruldu. Suriye ve Lübnan, Fransa'ya karşı bağımsızlıklarını kazandılar.
1946: Çin'de Milliyetçiler ile Komünistler arasında iç savaş patlak verdi. Vietnam'ın kuzeyinde Ho Chi Minh'in Komünistleri seçimleri kazandı. 1947: Hindistan ve Pakistan, Britanya'ya karşı bağımsızlıklarını kazandılar: 8,5 milyon kişi yerinden oldu ve 400,000 bin kişi toplumsal şiddet sonucu hayatını kaybetti. ABD, Marshall Planı uyarınca Avrupa'ya yardım önerdi ama komü- nizme de savaş açmıştı. Burma'da isyancı lider Aung San bağımsızlığın ilanın- dan hemen önce suikaste kurban gitti.
1948: Gandi Hint aşırılıkçılar tarafından vurularak öldürüldü. Filistin iç savaşa sürüklendi; Yahudiler yeni İsrail devletini ilan ettiler. Seylan'ın (günümüz Sri Lanka'sı) bağımsızlığı. Afrika Ulusalcıları Güney Afrika'da ırk ayrımını yürür- lüğe koydu. BM, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesini kabul etti. 1949: Çin'de Mao Zedong'un Komünist zaferi. Endonezya ve Laos'un bağımsızlığı. Almanya Doğu ve Batı olmak üzere iki ülkeye ayrıldı. 1950: Kuzey Kore'nin Seul'ü ele geçirmesiyle Kore Savaşı başladı ve BM birlikleri de savaşa müdahil oldu. Ürdün, Filistin'in Batı Şeria bölgesini topraklarına kat- tı. Çin, Tibet'e el koydu.
1952: Mau Mau Direnişi, İngilizlerin Kenya'dan çıkarılmasıyla sonuçlanacak sa- vaşa yol açtı. 1953: Kore Savaşı iki milyon ölümle sona erdi. Sovyet tankları Batı Almanya'daki ayaklanmayı bastırdı.
1954: Nasır Mısır'da lider oldu. Vietnamlı isyancılar Dien Bien Phu'da Fransızları mağlup etti ve sonrasında da Hanoi'yi ele geçirdi. CIA, Guatemala'da Başkan Arbenz'i tahttan indirdi; yerini askeri rejim aldı.
1955: Endonezya'nın Bandung şehrinde Bağlantısızlar Hareketi kuruldu. Güney Afrika'da ANC Özgürlük Bildirgesi'ni kabul etti. Sudan bağımsızlığını ilan etti. ABD'de siyahlar Rosa Parks olayından etkilenerek ayrımcılığa uğradıkları oto- büsleri boykot ettiler.
1956: Tunus'un bağımsızlığı. Nasır, Süveyş Kanalı'nı ele geçirdi; Britanya ve Fransa geri alsalar da BM tarafından geri vermeye zorlandılar. Macaristan'da Sovyet karşıtı ayaklanma acımasızca bastırıldı.
1957: Altı Avrupa ülkesi bir araya gelerek Ortak Pazar'ı kurdular. Nkrumah yö- netimindeki Gana'nın ve Malaya'nın bağımsızlığı.
1958: Cezayir, yerleşimcilerin Fransız yönetimini desteklemesiyle çalkalanmaya başladı. De Gaulle Afrika'daki tüm sömürgelere bağımsızlıklarını ya da Fransa altında otonomi önerdi: Sadece Gine bağımsızlığı kabul etti.
1959: Castro ve isyancılar Küba'da diktatör Batista'yı devirdi. Dalay Lama Tibet'e kaçtı. Mao Çin'de Büyük İleri Atılım'ı uygulamaya koydu.
1960: Fransız Kongosu, Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti, Togo ve Madagaskar Fransa'ya, Nijerya ise Britanya'ya karşı bağımsızlıklarını kazandılar. Lumum- ba Kongo'ya Belçika karşısında bağımsızlığını kazandırdı, ancak Mobutu tara- fından tahttan indirildi. Seylan'da Sirimavo Bandaranaike dünyanın ilk kadın başbakanı oldu.
1961: Lumumba, Kongo'da öldürüldü. BM Genel Sekreteri Dag Hammarskjold ise bir uçak kazasında öldü. ABD, Küba'daki Domuzlar Körfezi'ni işgal etti;Castro komünizmi benimsedi. Nyerere liderliğindeki Tanzanya Britanya'ya karşı bağımsızlığını kazandı.
1962: Cezayir, Ruanda, Burundi, Uganda ile Trinidad ve Tobago bağımsızlığa ulaştı. Nelson Mandela Güney Afrika'da hapse atıldı. ABD ve SSCB, Küba'da- ki füzeler üzerinden nükleer savaş kumarı oynamaya başladı.
1963: Afrika Birliği Örgütü kuruldu. Kenyatta liderliğindeki Kenya bağımsızlı- ğına ulaştı. ABD Başkanı Kennedy vurularak öldürüldü.
1964: Filistin Kurtuluş Örgütü kuruldu. ABD ırk ayrımcılığını suç ilan etti. Ma- lavi ve Zambiya bağımsızlığını kazandı.
1965: Endonezya'da General Suharto iktidarı ele geçirdi: Yedi yüz bin solcu ve sosyal hizmet görevlisi öldürüldü. ABD uçakları Kuzey Vietnam'ı bombaladı. Singapur Malezya'dan geri çekildi. Rodezya beyazların iktidarını sürdürmek için bağımsızlığını ilan etti.
1966: Mao, Kültür Devrimi'ni gerçekleştirdi. Botsvana ve Lesotho bağımsızlı ğını kazandı.
1967: Biafra'nın ayrılması üzerine Nijerya'da iç savaş. İsrail Araplara karşı Altı Gün Savaşı'nı kazandı ve Sina, Gazze, Batı Şeria ve Kudüs'ü ele geçirdi. Aborijinler Avustralya'da vatandaşlık hakkı elde etti.
1968: Vietnam Ulusal Kurtuluş Cephesi, Tet Saldırısı'nı düzenledi; ABD'nin Vietnam'daki savaşı tüm dünyada protesto edildi. ABD'de Martin Luther King vurularak öldürüldü. Fransız öğrenciler ve işçiler caddeleri kapattı. Sovyet tankları Çekoslovakya'da Prag Bahar'ını bastırdı.
1969: İngiliz birlikleri Kuzey İrlanda'ya gönderildi. Biafra'da açlıkla karşı karşıya kaldı. dört milyon insan açlıkla karşı karşıya kaldı.
1970: Biafra, Nijerya'ya boğun eğdi. Laos'ta ABD'nin yoğun bombardımanı; Nixon birlikleri Kamboçya'ya yolladı. Fiji ve Tonga bağımsızlığını kazandı.
1971: Bangladeş, Pakistan'dan bağımsızlığını ilan etti. Pakistan'ın buna misille- mesine Hindistan cevap vermeyip inisiyatifini bu yeni ulusun oluşmasından yana kullanınca sonuç katliam oldu. Tayvan'ın BM'deki sandalyesi Çin'e geçti. 1973: Vietnam'daki son ABD birlikleri de çıkarıldı. Lübnan kendini bir iç sa- vaşın içinde buldu. Seçilmiş Marksist Başkan Salvador Allende, Şili'deki CIA destekli darbede öldürüldü; büyük bir baskı rejimi bunu takip etti. Mısır ve Suriye İsrail'e saldırdı, ancak geri püskürtüldüler. Arap üreticileri petrolün fiyatını yüzde yetmiş arttırarak dünya ekonomisine bir şok dalgası yaşattılar. 1974: Etiyopya imparatoru Haile Selassie tahttan indirildi. Hindistan da nükleer bomba kulübüne katıldı. ABD Başkanı Nixon skandallar üzerine istifa etti.
1975: Kamboçya'da aşırı-Maocu Kızıl Kmerler iktidara geçti. Kuzey güçlerinin Güney'i ele geçirmesiyle Vietnam'da tekrar birlik sağlanmış oldu. Mozambik ve Papua Yeni Gine bağımsızlıklarını kazandı. Hindistan'da Indira Gandhi rejimi toplu kısırlaştırılmalara gösterilen direncin ardından baskıcı bir hal aldı. Fas, Batı Sahra'yı topraklarına kattı.
1976: Güney Afrika'da, Soweto'daki küçük çocukların öncülüğünde ırk ayrımı karşıtı kitlesel eylemler. Mao Zedong öldü.1978: Etiyopya ve Somali arasında savaş. İsrail ve Mısır arasında barış antlaşması imzalandı. Deng Şiaoping Çin'de liderliğe geldi.
1979: İran'da Şah tahttan indirildi; Ruhullah Humeyni katı bir İslami devletin kurulmasına öncülük etti. Kamboçya Vietnam tarafından işgal edildi ve Kı- zıl Kmerler soykırımı ortaya çıktı. Sandinista devrimi Nikaragua diktatörü Somozo'yu devirdi. Sovyet birlikleri Afganistan'da yeni bir hükümet kurdu. Zimbabve'de çoğunluktaki siyahlar yönetime geldi.
1980: İran ve Irak savaşa girdi.
1981: Belize bağımsızlığını kazandı. Mısır'da Başkan Sedat ve Bangladeş'te de Başkan Ziaur Rahman suikastle öldürüldüler. Avrupa'nın batısında yüz binlerce insan nükleer silahlara karşı gösteriler düzenledi. Komünist Polonya'da Daya- nışma Sendikası direnişe öncülük etti.
1982: Britanya ve Arjantin Falkland (Malvinas) adaları için savaşa girdi. İsrail Lübnan'ı işgal etti ve güneyi ele geçirdi. ABD destekli "kontra"lar Sandinista Nikaragua'sını işgal ettiler.
1983: Solcu Grenada lideri Maurice Bishop darbe sırasında öldürüldü: ABD bir- likleri yeni hükümeti görevden düşürdü. Meksika'daki borç krizi batılı bankalar için de tehdit oluşturmaya başladı. 1984: Hindistan'da lider İndira Gandhi vurularak öldürüldü. ABD uluslarötesi Union Carbide şirketinin Bhopal'deki kimyasal sızıntısı tarihte en büyük endüstriyel felaket oldu. Etiyopya'daki kıtlık yarım milyon insanın ölümüne yol açtı.
1985: Reformist Mihail Gorbaçov Sovyetler Birliği'nde iktidara geldi. Greenpeace gemisi Gökkuşağı Savaşçısı Fransa tarafından bombalanarak batırıldı.
1986: Uganda'da iktidara Yoweri Museveni geldi. Filipin Başkanı Marcos, Hai- ti'deki "Bébé Doc" Duvalier gibi halk tarafından iktidardan indirildi. Dünya'nın en büyük nükleer faciası olan Çernobil patlaması meydana geldi. Güney Afrika'da "Beyaz olmayan" halklara ve Hintlere oy hakkı tanındı, Afrikalılara tanınmadı.
1987: Burkina Faso'da büyük lider Thomas Sankara öldürüldü. SSCB ve ABD nükleer silahları kaldırma konusunda ilk kez antlaşma imzaladı. Çin'de binlerce öğrenci daha demokrat bir yönetim talep etti.
1988: Sovyet birlikleri Afganistan'dan çıkarıldı. Pakistan'da Benazir Butto bir İslam ülkesinde seçilen ilk kadın lider oldu. İran-Irak savaşı sona erdi. Yaser Arafat İsrail'i tanıdı.
1989: Paraguay'da diktatör Stroessner düşürüldü. Çin'de öğrenciler ve işçiler demokrasi arayışıyla Tiananmen Meydanı'nı kapattı ancak tanklar tarafından vahşice dağıtıldılar. Macaristan, Doğu Almanya, Yugoslavya, Bulgaristan ve Romanya: Avrupa'daki komünist devletler bir bir dağılmaya başladı.
1990: Namibya, Güney Afrika'ya karşı bağımsızlığını kazandı. ANC lideri Nel- son Mandela 28 3 yılın ardından hapisten çıktı. SSCB bölündü: Letonya, Estonya, Litvanya, Özbekistan, Moldova, Ukrayna, Beyaz Rusya ve Ermenistan bağım- sızlıklarını ilan ettiler. Doğu Almanya oylamada Batı ile birleşmeyi seçti. Irak Kuveyt'i işgal etti.1991: Irak güçleri ABD destekli BM güçleri tarafından Kuveyt'ten çıkarıldı. Gürcistan ve Azerbaycan, SCCB'den bağımsız olduklarını ilan ettiler. Sovyet- ler Birliği lağvedildi ve Boris Yeltsin Rusya'nın lideri oldu. Tigray'lı isyancılar Etiyopya'da iktidara geldiler. Hırvatistan ve Slovenya, Yugoslavya'dan bağım sızlıklarını ilan ettiler, savaş patlak verdi. 1992: Cezayir'de, kazanacakları bir seçimin iptal edilmesi üzerine köktenci İslamcılar silaha sarıldı. Avustralya'da Yüksek Mahkemesi Aborijinlerin ülkenin ilk sahibi olduğunu kabul etti. El Salvador ve Mozambik'teki uzun iç savaşlar sona erdi. Bosna, Yugoslavya'dan bağımsızlığını ilan etti; Sırplar tarafından Müslümanlara yönelik "etnik temizlik" başlatıldı. ABD'nin olumsuz tavrı Rio'daki Yeryüzü Zirvesi'nde hissedildi. 1993: Eritre yirmi yıllık bir silahlı mücadelenin ardından Etiyopya'ya karşı bağımsızlığını kazandı.
1994: Meksika'nın Chiapas eyaletinde Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması'na karşı Zapatista ayaklanması. Ruanda'da çoğunlukta olan Hutu'lar 500.000 Tutsi'yi korkunç bir soykırımla öldürdü; isyancı Tutsi güçleri idareyi eline aldı ve iki milyon Hutu yerinden edildi. Nelson Mandela Güney Afrika'da başkan seçildi. 1995: Dünya Ticaret Örgütü kuruldu. ABD aracılığıyla yapılan barış anlaşmasıyla Bosna Sırp ve Müslüman/Hırvat olmak üzere ikiye bölündü.
1996: Afganistan'ın başkenti Kabil, kadınların çalışmasını ve kızların okula gitmesini yasaklayan aşırılıkçı Taliban'ın eline geçti.
1997: Zaire'de (günümüzdeki adıyla Demokratik Kongo Cumhuriyeti) otuz iki yıldır başta olan diktatör Mobutu iktidardan indirildi. Tayland, Endonezya ve Güney Kore ekonomileri çöktü, ancak IMF tarafından kurtarıldılar. Uzun bir kampanyanın sonucunda, anti personel mayınların yasaklanmasını teklif eden Ottawa Antlaşması imzalandı.
1998: Endonezya'da diktatör Suharto otuz iki yıllık iktidarından indirildi. Dünya çapındaki olağanüstü hava koşulları dikkatleri küresel ısınmaya çekti. Ulusla rarası Ceza Mahkemesi'nin kurulması yönünde anlaşma sağlandı. Demokratik Kongo Cumhuriyeti, altı komşusunun da dahil olduğu bir iç savaşa sürüklendi. 1999: Nijerya demokrasiye geçti. Kosova'da Arnavutlara karşı yürüttüğü "etnik temizlikten dolayı NATO Sırbistan'ı bombaladı. Eritre ve Etiyopya uzun ve acılı bir sınır savaşına giriştiler. Batı Timor'daki oylamada bağımsızlık çıksa da Endonezya milisleri intikamlarını peş peşe işledikleri cinayetlerle aldı. Dünya Ticaret Örgütü'nün Seattle'daki toplantısına küreselleşme karşıtlarının büyük protestosu damga vurdu.
2000: Arjantin, Brezilya, Nijerya ve Güney Afrika'nın içlerinde bulunduğu Gü ney hattı boyunca IMF'nin uyum politikalarına karşı bir direnç başladı. Sırbis tan'daki bir ayaklanma Başkan Slobodan Miloseviç'in indirilmesiyle sonuçlandı. İsrail ve Filistin arasında yeniden ortaya çıkan anlaşmazlıklar.
2001: Katar'ın Doha şehrinde, Seattle'dan sonra ilk kez düzenlenen DTO top- lantısına dünya çapındaki protestolar damga vurdu. 11 Eylül'de kaçırılan yol-cu uçaklarıyla New York'taki Dünya Ticaret Merkezi'ne ve Washington'daki Pentagon'a saldırılar düzenlendi, üç binden fazla insan öldü. ABD, Usame bin Ladin'in lideri olduğu el-Kaide örgütünün merkezi olduğunu iddia ettiği Afganistan'ı bombaladı; Taliban rejimi düşürüldü. Afrika Birliği kuruldu.
2002: Lahey'de, Slobodan Miloseviç savaş suçları yüzünden håkim karşısına çıkan ilk devlet lideri oldu. ABD Başkanı George W. Bush İran, Irak ve Ku- zey Kore'yi "Şer Ekseni" olarak niteledi. Brezilya'da düzenlenen Dünya Sosyal Forumu'nda yüz bin kişi toplandı. Başkan Moi Kenya seçimlerini kaybedince partisinin otuz dokuz yıllık iktidarı sona erdi. Brezilya'da başkanlık seçimini sol aday Lula kazandı.
2003: Britanya ve ABD, Irak'ı işgal etmek üzereyken 15 Şubat'ta bütün dünyada işgale karşı gösteriler düzenlendi. BM'nin de buna karşı olmasına rağmen sal- dırı devam etti. Yılın sonuna gelinirken Irak'ta yüz otuz bin ABD askeri vardı ki, bu da 1965 sonlarında Vietnam'daki sayıyla aynıydı. DTÖ'nün Cancun'da düzenlediği zirve Afrika ülkelerinin terk etmesiyle başarısızlığa uğradı.
2004: Hint Okyanusu'nda, Sumatra'nın hemen batısında gerçekleşen büyük bir deprem tsunamiyle sonuçlanınca çevre ülkelerde iki yüz binden fazla insan yaşamını yitirdi.
2005: İntihar bombacıları Londra otobüs ve trenlerinde elli altı kişiyi öldürdü, yedi yüz kişiyi yaraladı. Liberya'da Ellen Johnson-Sirleaf devletin başına geçen ilk kadın oldu. Yerli kökenli ve sol lider Evo Morales Bolivya'da Başkan seçildi. 11 Eylül 2001 tarihinden beri yurt dışına göreve gönderilen ABD askerlerinin sayısı bir milyona ulaştı.
2006: Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde savaşlarla geçen kırk yılın ardından özgürce düzenlenen ilk başkanlık seçimini Joseph Kabila kıl payı kazandı. Solcu Rafael Correa Ekvador'da başkan seçilirken, Brezilya'da da Lula tekrar seçildi. Muhammed peygamberin Danimarka'da çizilen karikatürleri tüm dünyada ge- niş çaplı protestolara sebep oldu. Kuveyt'te kadınlara seçme ve seçilme hakkı ilk kez verildi. Hizbullah'ı hedef alan İsrail, Lübnan'ı bombaladı. Otuz dört gün süren savaşta binden fazla Lübnanlı ve yüz kırık dört İsrailli öldü. Gazze'de se- çimleri Hamas kazansa da hem el-Fetih hem de Batı tarafından yok sayıldılar.
2007: BM yirmi yıllık mücadelenin sonucunda Evrensel Yerli Halklar Hakları Beyannamesi'ni kabul etti. Ancak Avustralya, Kanada, Yeni Zelanda ve ABD imzalamayı reddetti. Pakistan'da muhalefet lideri Benazir Butto suikaste uğradı. 2008: Büyük bankaların batması ve diğerlerinin de yardımlarla kurtarılması üze rine Batı finans sistemi iflasa sürüklendi. Küba'da Fidel Castro kırk dokuz yıl- dır sürdürdüğü Başkanlık görevinden ayrıldı. Tibet'in Lhasa şehrinde, 1950'li yıllardan beri düzenlenen en geniş çaplı protestolar Çinli birlikler tarafından dağıtıldı. Nepal cumhuriyet oldu ve Kral saraydan indirildi. Barack Obama ABD'nin ilk siyah başkanı olarak seçildi.
2009: İsrail'in Gazze'ye düzenlediği hava saldırılarını karada birliklerin düzen- lediği işgal takip etti ve on üç İsrailliye karşılık bin iki yüzden fazla Filistinli öldürüldü. Sri Lanka Tamil Kaplanlarını havadan vurarak etkisiz hale getirdi.Ekvador anayasası "doğanın devredilemez hakları"nı tanımasıyla bir ilk niteli- ğindeydi. İran'daki tartışmalı seçim kitlesel sokak eylemlerine yol açtı. 2010: Haiti'nin başkenti Port-au-Prince'te meydana gelen büyük bir deprem felaketi iki yüz bin kişinin ölümüne ve aylar süren bir insanlık krizine yol açtı. Öte yandan Şili ve Çin'de de büyük deprem meydana gelmişti. İsrail yerleşim yasağını yenilemeyi reddediyor ve Batı Şeria'yı yerle bir ederek Filistinlileri ye- rinden etmeyi sürdürüyordu. Yunanistan'daki finansal krizi AB'nin kurtarma paketiyle ve o da bir Euro kriziyle sonuçlandı. Yılın sonlarına doğru İrlanda için de bir kurtarma planı hazırlandı. Şili'de yeraltında mahsur kalan otuz üç madenci altmış dokuz gün sonra kurtarıldılar. Burma'da muhalefet lideri, Nobel ödüllü Ang San Su Çi'nin ev hapsi sona erdi.
2011: Yeni Zelanda'nın ikinci büyük şehri Christchurch'te meydana gelen bir deprem şehri enkaza dönüştürdü. Japonya açıklarında meydana gelen daha bü- yük bir deprem ise tsunamiye yol açtı. On sekiz binden fazla insanın ölümüne yol açan felaket ekonomik krize ve Fukuşima nükleer santralinden radyoaktif sızıntıya yol açtı.
Sayfa 179 - selKitabı okuyor
·
314 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.