Mevzu Rus Edebiyatı olunca hikaye içinde yazarın bazen hafiften, bazen de gözümüzün içine sokarcasına ideolojik düşüncelerini aktardığı eserler bekliyorum. Zaten bu yüzden çok seviyorum.
Turgenyev de bu kitabında kendi fikirlerini Potugin karakteriyle vermiş. Duygusal ilişkilerini de Litvinov ve İrina ile. Yani anlayacağınız üzere bir Rus eserini anlamanın yolu yazarını tanımaktan geçer. Peki kimdir Turgenyev?
Toprak sahibi zengin bir aileden gelen soylu bir adam. Ama bu durum onunla sıradan insanların arasına engel koymamış. Çalışanlarıyla, köylüyle rahat münasebetleri neticesinde yaptığı gözlemlerini eserlerine yansıtmış. Nitekim Duman'ında da toprak mülkiyeti meselesiyle ilgili ara ara göndermeler bulacaksınız pek doyurucu olmasa da. Çünkü sadece toprak reformundan sonra oluşan belirsizliği aktarmış. Baş karakterimiz Litvinov da babası öldükten sonra toprakların başına geçer. Turgenyev ise annesi öldükten sonra geçmiştir.
Eski aşkı İrina'yla karşılaştıktan sonra içindeki alev yeniden parlar Litvinov'un. Ancak kendisi nişanlı, İrina ise evlidir. Yasak bir aşk söz konusudur tıpkı Turgenyev'in yaşadığı gibi. Turgenyev sakin ve mantığıyla hareket eden bir adam ve burada da Litvinov'a oğlum sakin, kalıbının adamı ol der gibi bir yol çizdirme uğraşında. Litvinov'u bırakıp İrina'ya geçtiğimzde ise uçarı, serseri ruhlu bir kadın İrina. Soylu bir sınıfa mensup. Turgenyev kendi özelliklerini karakterlere bölüştürmüş. İrina da soylu olmasına rağmen sıradan insanla münasebeti kesmemiş rahat bir kadın. Zaten bunun bunalımını fazlasıyla yaşıyor, yani kendini sınıfına ait hissedememenin.
Kitaba genel olarak bakarsak; hızlı bir başlangıçla siyasi meselelere dalıyor yazar. Bu kısımda genelde Potugin'i görüyoruz. Yani anlayacağınız üzere liberal görüşleri olan batıcı bir adam var karşınızda. Liboşluğu sevmesem de bu meseleleri sevdiğimden dedim ki güzel kitap tam benlik. Ama ne oluyor piyasaya İrina çıkıyor ve kitap ikinci sınıf bir aşk hikayesine dönüşüyor. Aşk meselesini küçümsediğimden değil ama yani koskoca Turgenyev'sin, Dostoyevski ve Tolstoy'la kıyaslanan adamsın. Cümlelerde derinlik arıyor insan ama yok. Bugünkü çakma aşk yazarlarını aratmayacak cinsten. Belki de beklentimin yüksek olmasından böyle sitem ediyorum ama bana basit geldi. Halbuki gerçek hayatında bizzat yaşadığın duygular bunlar Turgenyev. Sonra niye Dostoyevski'yi seviyorsun? Hiç çabalamıyorsun sen de gülüm!
Sonlara doğru hareket gelse de kitaba, bitiveriyor hikaye :)
Değinmem gereken birkaç mevzu daha var: Soylu sınıf açıkça alaya alınmış, görgüsüzlükleri de ön plana çıkarılmış. Sürekli Fransızca diyaloglarla karşılaşıyoruz. Fransızca konuşmak soyluluk göstergesinden ziyade bir gösteriş budalalığına dönüşmüş. Rusya bazı meselelerde ne kadar da Türkiye'ye benziyor!
Sonuç olarak Turgenyev sizi dumanaltı etmeyecek, sigaranızdan iki fırt duman almışçasına bir etki bırakacak.
