"İnsan insan derler idi, İnsan nedir şimdi bildim." Muhyiddin Abdal Egon Friedell, artık çağımızda pek rast gelemediğimiz, birçok alanda uzmanlaşmış, çok yönlü bir kişilik. Alman edebiyatı, felsefe ve doğa bilimleri alanında eğitim gören Friedell; yaşantısını eleştirmen, yazar, gazeteci ve oyuncu olarak sürdürür. Yahudi bir ailenin çocuğu olarak doğmuş olmasına rağmen zamanla Lutherciliği benimsemiş; 60 yaşında Naziler evini bastığında ise pencereden atlayarak intihar etmiştir. Rivayete göre son sözleri de üstüne düştüğü kalabalığa “Dikkat edin! Yoldan çekilin!” olmuş. Böylesine rengârenk, çok yönlü ve ölüm anında bile başkalarını düşünecek düzeyde ahlaklı birisinin eşliğinde tarihte yolculuk yapmak da ister istemez diğer yazarlarla çıkılanlardan başka, tadı uzunca süre unutulamayacak bir etki yaratıyor. Sadece gündelik yaşamdaki bazı sorunlara pratik çözümler (praxis) bulmak yerine olguların örüntüleri ya da kaotikliğinden yola çıkarak düşünce sistemleri (theoria) inşa etmeye çalışan her düşünce erbabının yolu ister istemez Eski Yunan’a düşer. Ancak gelin görün ki, ne o peygamberane konuşan filozoflar, komutanlar, şairler gerçek gibidir; ne de onların kendilerine dert edindiği meseleler bizimkilere benzer. Dolayısıyla etkileşim kuramayan kimi akademik çevrelerin yazdığı kitaplara baktığınızda sanki yazılacak her Yunan tarihi de gri, ciddi ve didaktik olmak zorundaymış gibi görünür. Friedell, bunun onların değil bizim problemimiz olduğundan dem vurur: “Dünya ruhunun en canlı çehrelerinden biri, koskoca insanlığın belleğinde neden donuk, gözsüz bir ölü maskından başka bir iz bırakmamıştır? Yoksa malum "yüksekokulların” ve her maddeyi kurşuna dönüştüren gizemli simyacılarının suçu mu bu?” Akademik yaklaşım her ne kadar bir mevzuyu sulandırmamak, işin içerisine elden geldiğince kişisel kanaatleri katmamak üzerine kurulu olmasından dolayı bir avantaj sağlasa da, karşılaştığı rengârenk tabloyu gri bir gravüre dönüştürme handikabını da her zaman içerisinde taşır. Friedell’in kitabında ise başlar başlamaz sizi saran binbir renkteki şiirsel hava, yazarın incelediği dönemi nasıl içselleştirdiği, ele aldığı durumlarla nasıl hemhal olduğunu gösteriyor. Bu özümseme neticesinde ele aldığı kişileri gayet iyi anlayıp, bugünün düşünürleri ile aralarındaki ilişkileri oldukça başarılı kurabiliyor. Dolayısıyla hem “ağlayan filozof Herakleitos” “gülen filozof Demokritos” gibi birçok basmakalıp yargının tuzağına düşmekten kurtuluyor hem de filozofların yanı sıra Bach, Beethoven, Bismarck, Mussolini, Darwin, Dostoyevski, Tolstoy, Faraday, Newton, Humboldt, Laplace gibi isimlerle kurduğu paralellikler sayesinde yeni bakış açıları sunuyor. Nihayetinde ne bu dönem bir cennettir ne de o bilgeler aziz mertebesinde hayali birer figürdür. Sokrates de olsanız, başkalarının canını çok sıktığınızda bir şamar yiyor; Platon da olsanız, yanlış kararlarınız sonucunda köle olup pazarlarda satılabiliyorsunuz. Bizim onları böyle algılamamızın nedeni genelde tek bir yanlarına odaklanmamız. Ancak ne sanat, ne felsefe, ne bilim, ne de din tek başına onlarca farklı etkileşimin deviniminden doğan gerçek insanı betimlemeye yetmez. “Gerçek insan, günün ve gündelik yaşamın insanıdır; küçük arzuların ve büyük sıkıntıların insanıdır; atölyede ve caddede, odada ve tarlada varlığını hissettirmeden eylemde bulunan insandır; yolda bir arabadan kaçan, ahbabını selamlayan ve hava durumunu gözleyen, az önce bir çiçeği koklayan, bir balığı temizleyen ya da başına su döken insandır.” Friedell’e yedikleri yemekten, temizlenme biçimlerine; büyük düşüncelerinden, ahmaklıklarına; küçük arzularından sarsıcı tutkularına kadar dönemin insanını bu kadar gerçek aktarabildiği için minnettarım. Dönemi yakıcı bir tutku ve kemirici bir merakla okumak isteyen herkese de ısrarla tavsiye ederim.

Antik Yunan'ın Kültür TarihiEgon Friedell · Dost Kitabevi · 200844 okunma

··

240 görüntüleme

Deniz Yalman

@____Deniz____ ·

29 Mart 2023 13:32

Ne harikulade bir yazar ve eser analizi. 👏

Hasan Suphi

@homomysticus ·

29 Mart 2023 20:09

Çok teşekkür ederim. Yazarın ve eserin güzelliğini yansıtabilmiş olmama sevindim. Keyifli okumalar :)

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.