"Ve Ben Çiçeklerin Döllenmesini Düşünüyorum""Ve Ben Çiçeklerin Döllenmesini Düşünüyorum"
" … Bak tam karşımızda gecenin mumu
damla damla nasıl eriyor
nasıl doluyor agzına kadar uyku şarabıyla
gözlerimin simsiyah kadehi
senin ninnilerini dinlerken
ve bak
nasıl şiirlerimin beşiğine
sen doğuyorsun, güneş doguyor … "
"Kimden bu ? "
"Kimden olacak" dedi, "Furuğ'dan elbette. Bugüne kadar okuduğum en güzel aşk şiirinin sonu … "
Onat Kutlar Unutulmuş Kent ve Çeviri Şiirler
"1 Temmuz 2001 (?)— Çarşamba günü öldüğü bildirilen Hüsrevşahi, Yaşar Kemal ve Nazım Hikmet’in yanısıra Latife Tekin’i Farsça’ya, İranlı kadın şair Furuğ Ferruhzad’ın şiirlerini de Türkçe’ye çevirmişti. Hayata 67 yaşında veda eden Hüsrevşahi, Yaşar Kemal’in “Filler Sultanı ile Kırmızı Sakallı Topal Karınca” romanını tek başına, yine Yaşar Kemal’in “Yılanı Öldürseler”, “Ölmez Otu”, “Yer Demir Gök Bakır”, “Orta Direk”, Nazım Hikmet’in “Son Şiirleri” ve “Hapishane’den Şiirler” ve Latife Tekin’in “Sevgili Arsız Ölüm” kitaplarını Rıza Seyid Hüseyni ile birlikte Farsça’ya çevirdi. Hüsrevşahi’nin Onat Kutlar ile birlikte çevirdiği, ünlü İranlı kadın şair Furuğ Ferruhzad'ın şiirleri ile kendi hikayelerinden oluşan bir seçme de Türkiye’de yayınlanmıştı. Hüsrevşahi ve Hüseyni ayrıca, Günümüz Türk Şiirinden Seçmeler adlı bir Farsça antoloji de yayınladılar. 2 Şubat 1934’de Tebriz’de doğan Hüsrevşahi, Tahran Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdikten sonra, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden doktora almıştı." (NTV Arşivi)
Celal Hüsrevşahi hakkında bilgi edinmek istediğimde tek bulabildiğim ölüm haberi oldu bu gün. Onu ilk kez Onat Kutlar'ın Unutlulmuş Kent ve Çeviri Şiirler eserinde yer alan Furuğ Ferruhzad şiir çevirileri ile tanıdım. Husrevşahi hakkında bana ışık tutacak isim ise yine onun dostu Onat Kutlar olacak:
"Fakülte yılları boyunca sadece benim degil, Demir Özlü'nün, Selahattin Hilav'ın, Doğan Hızlan'ın, Yaşar Kemal'in, Atilla Tokatlı'nın da yakın arkadaşı olan Celal Hosrovşahi, çağdaş İran edebiyatının yetenekli yazarlarından biri oldugu kadar, klasik dogu metinlerinin çogunu ezbere bilecek kadar birikimi zengin bir gençti. Çok sevdigim Sadık Hidayet'i onun bilgisiyle daha derinden tanıdım. Hafız'ı Hayyam'ı, bizdeki ve batıdakı çevirilerinden çok daha başka yönleriyle. Onun, çoğu kez olağanüstü esprilerle süsledigi, Azeri renkler taşıyan zengin konuşmalarını dinlerken hep şaşırırdım. Çağdaş Fransız, Alman, İtalyan, Rus yazarları, ozanlarını bunca yakından tanırken, hatta Tagor ve lkbal gibi dogu ozanları bile dilimize çevirmişken, nasıl olmuştu da bunca yakın bir komşu ülkenin edebiyatı bize bunca uzak kalmıştı? Nima ile başlayan ve Furuğ'a kadar uzanan modern İran şiiri nasıl karanlıkta bırakılmıştı bizler için?"
Husrevşahi'yi en iyi anlatanlardan birinin Onat Kutlar olabileceğine sığınmak durumundayım. Farklı ülkelerin çeviri ile de olsa edebiyatlarına ve bu edebiyatların mimarlarına ulaşabilirken İran Edebiyatı konusunda yetersizlikten bahsediyor Behçet Necatigil de Kör Baykuş çevirisinde. Son günlerde İran Edebiyatı ve şiiri konusunda yaptığım okumalarda ben de bu olumsuzluğa maruz kaldım. Umarım bunu aşabiliriz gelecekte.
Bir yazar henüz hayattayken, eserlerinin çevirilerine müdahale edebilme şansına sahiptir, Yaşar Kemal gibi. Yaşar Kemal (İyi ki doğmuş!) kendi eserlerinin çevirilerinden memnun olmalıydı ki onları Husrevşahi'ye emanet etmiş. Diğer yandan Husrevşahi'nin öykülerini okuduğunda ise onun eserlerini İran Edebiyatı'nın ötesinde Dünya Edebiyatı açısından çok kıymetli ve övgüye değer bulmuş. Yaşar Kemal'in iyi bir referans olacağı kuşkusuz ancak bu eseri temiz bir zihinle okunup sonrasında Yaşar Kemal'in düşüncelerini öğrenmenin daha anlamlı olacağına inanıyorum.
İtiraf etmeliyim başlangıçta kitabın bir Furuğ Ferruhzad biyografisi olduğunu zannediyordum, yanıldım. Bu kitap Celal Husrevşahi'nin Füruğ'un Öyküsü, Ben Babam ve Ağaç, Eve Dönüş, Ben Annem ve O Kadın, Mühür, Hüseyin Ağa'nın Güvercinleri adlı altı adet öyküsünden oluşmakta.
Amacım Furuğdu..
Furuğ'u severim; onun tutkusunu, başkaldırışını, şiirde ve hayattaki devrimini… Yakın zamanda, bir hayalimi gerçekleştirdim. Sonra hiç hayal etmediğim bir şey başıma geldi… Furuğ yanımdaydı birlikte yolculuğa çıktık…
Bir insanı yolculukta tanırsınız ya işte ben de Furuğ'u yolda tanıdım. Bir şey vardı onda belki …, kızdığım bir şey. Tutkularına kendini esir edişi, sevgide ölçüsüzlüğü. Ondan bunu koparıp atmak istedim, ama geriye ne devrim kaldı, ne özgür bir kadın… Bir kadın şairdi o, Hayyam'ın, Hafız'ın toprağında, Sohrab'ın yanında, zincirlenmek istenen, üzerine yükler bindirilen, evlâdı elinden alınan bir kadın. Ama sevmekten hiç vazgeçmeyen. Furuğ'un gözünden gördüklerimi tarif edemem, ama Furuğ'a başka bir gözle bakmak, işte Husrevşahi ile gerçekleşti. Sevdiği kadar sevilen de bir Kadın Furuğ…
"Önce o gördü beni. Furuğ. El salladı ve güldü. Bütün yüzüyle güldü. Gidip boş iskemleye oturdum. Mavi benekli beyaz bir bluz vardı üstünde. Kısa kesilmiş saçlarını ortadan ayırmıştı. Oldukça iri gözleri simsiyahtı ve pırıltılı. Mutlu görünüyordu. Masada oturan ötekilerle tokalaştık. Cafe Nadiri bahçesinin o kendine özgü serinliğini be çiçeklerinin kokusunu tenimde duydum. Yeniden göz göze geldik ve birbirimize gülümsedik. İşte o anda bir şey oldu. Evet bir şey oldu. Öylesine elle tutulabilir bir şeydi ki bu, dokundum ona. Sanki bilinmedik bir çiçek açtı, her yeri güzek ve okşayıcı kokusuyla sararak. Sanki yüzlerce beyaz güvercin geçti yanımızdan, ipek kanatlarıyla… Sanki 'yeniden doğuş' anıydı…"
Furuğ'un bir sığınağıydı Husrevşahi, Furuğ'a hayran, ona saygı duyan ona aşık bir yazar. Bir gece aniden eylemlere karışan Furuğ'u kurtarmak için karakola koşan, onu özgürlüğüne kavurşturmak için elinden geleni yapan, uyurken sessizce gül yapraklarıyla tenini dokunmadan okşayan… Esir edilmeye çalışılan bir kadını, özgürce seven… Onu kaybettiğinde şiire küsen…
Amacım Furuğdu, ama Husrevşahi'nin öyküleriyle tanışmak ise benim kârım oldu. Genel olarak, mekân, zaman, şahıslar tüm öykülerde bulanık… Hayal mi gerçek mi, hangi zamanın içinde hangi varoluş gerçek kestirmek çok zor Husrevşahi'de. Modern, son derece ilginç, konuca sağlam ve İran'ın dünyanın içinde kaybolmasına izin vermeyecek öyküler. Bilmediğimiz coğrafya hakkında susmayız ama aslında onu tanıdığımızda kendi coğrafyamızın kederinden farksız olduğunu anlarız ya işte İran da öyledir Husrevşahiyle. Her öyküde bir tek sesin -kendisinin- arayışı, kimsesizliği, özlemleri, kayıpları bir silüet halinde akıp gidiyor, mekansızlığın zamansızlığında. Onun öykülerinin Kafka çizgisinde olduğu yazılmış, katılıyorum. Ama benim çok yoğun hissettğim zaman konusunda Marguerite Duras geçişleri…
Ve son olarak tekrar değinmek istiyorum, İran Edebiyat'ına merak duyuyor, çevirilerin yetersizliği engeliyle karşılaşıyorum. Özellikle şiirdeki bu durum çok üzücü. Keşke Husrevşahinin Türkçe'den, Farsça'ya çevirileri kadar İran Eserleri de dilimiz çevrilebilse. Ama güzel bir durum da ortada ki Sadık Hidayet oldukça iyi sayıda -nitelik tartışılır- okunmuş. Bence Husrevşahi'ye de bir şans verebilirsiniz, teşekkür ederim.
