Berkes'in düşüncesinin ana doğrultusu "çağdaşlaşma", bunun da kilit kavramı din-devlet ayrımıdır. Yazarın, çağdaşlaşma olayı içersinde büyük hayranlık beslediği iki seçkin devlet adamı vardır ve bunlardan biri Osmanlı dönemindeki, öbürü de Cumhuriyet dönemindeki çağdaşlaşma atılımlarının başmimarıdır: Sultan II. Mahmut ile M. Kemal Atatürk. Her ikisi arasında da, çağdaşlaşmanın başını çekmiş olmak ve bunu hem kendilerini hem de halkı zorlayarak yapmış olmak bakımından ortak bir nokta vardır.