SPOİLER !
Düzülke kitabının kahramanları : nokta,çizgiler,şekiller ve cisimlerdir.
NOKTAÜLKESİNDE nokta yaşar,hareket yeteneği yoktur,yaşadığı kısıtlı bölgeyi tüm uzay zanneder,onun yaşadığı uzay dışında başka yer yoktur ona göre ,dış etkenleri,dış sesleri kısaca dışarıdan gelen her şeyi kendinden geliyor zannedecek kadar megolamandır,ama bu saflığı ve bilgisizliği ona mutluluk getirir.
ÇİZGİÜLKEDE ise tek bir çizgi üzerinde tek bir eksende tek yönde hareket eden çizgiler vardır.Yaşadıkları bölge tek boyutludur.İki boyutlu karenin onların dünyasını ziyarete gelmesi üzerine,onun açıklamalarını anlayamazlar,ikinci boyutun varlığına inanmak istemezler çünkü ikinci boyutu idrak edemezler.Karenin aydınlatıcı konuşmaları havada kalır.
Yazar bu noktada adeta şu soruyu sorar :Hayvandan daha gelişmiş bir düzeyde olan insan,herhangi bir hayvana ondan daha gelişmiş olduğunu o hayvana anlatabilir mi ? O hayvan daha gelişmiş bir varlığı idrak edebiilecek düzeye sahip midir ki insanın zekasının üstünlüğünü anlasın ? Bu soruya paralel anlamda bilim dünyasında sıklıkla sorulan bir soruyu da dile getireyim:Bazı bilim adamları der ki insan beyni çok karmaşık,keşke basit olsaydı da onu anlayabilseydik,buna karşı meslektaşı diğer bilimadamları da şu cevabı verir:İnsan beyni basit olsaydı bizlerde beyni araştırmayı düşünecek kadar basit zekaya sahip canlılar olurduk,bu yüzden beynin sırlarını araştırmayı aklımıza getirmezdik derler.
DÜZÜLKE ise iki boyutlu şekillerin yaşadığı bir düzlemden ibaret olan bir dünyadır,bu ülkenin kahramanları üçgenler,dörtgenler,çokgenler,daire... gibi bildiğimiz geometrik şekillerdir.Düzlemde yaşarlar,iki boyutlu harekete sahiptir,ya X ekseni üzerinde ileri-geri ya da Y ekseni üzerinde aşağı- yukarı hareket edebilirler.İşte romanımızın asıl kahramanı bu ülkede yaşayan bir KARE'dir,Kare öncelikle kendi yaşadığı toplumu ve toplumun sosyal düzenini anlatır bize.
DÜZÜLKE'de sınıflar vardır,üçgenler alt tabakayı temsil ederken kenar sayısı arttıkça yani üçgenden sonra kenar sayısı bir artınca kare ve bir kenar daha eklenince beşgen sonra altıgene...giderken çokgenler üst sınıf olarak kabul edilir,en yüce sınıfı ise dairedir.Çünkü kenar sayısı arttıkça çokgenlerin kenar uzunlukları küçülür ve daireye benzemeye başlar (İç teğet çember ).
Yazar bu kısımlarda sınıfsal çatışmaya gönderme yapmış,yaşadığı toplumun sınıfsal mücadelesine gönderme yapmıştır( Bu kitabın 1800'lü yılların sonunda yazılmış olması,yazarın sanayileşmeyi görmüş olması,sanayileşmenin alt tabakalarını ezdiğini fark etmiş olması,ve onun sanayileşmenin başladığı ülkede doğması yani bir İngiliz olması...)
UZAYÜLKE 'de ise üç boyutlu cisimler vardır(küre,silindir,küp,prizma...),bunların eni ve boyu olduğu gibi düzülke vatandaşlarından farkı olan hacimleri de vardır.Üç boyutta hareket ederler,X ekseni üzerinde ileri-geri hareketi yapabildikleri gibi Y ekseni üzerinde aşağı-yukarı haraket de edebilirler.Düzülke vatandaşlarına göre oldukça büyük bir artısı olan Z ekseni üzerinde de hacimlemesine bir hareket de yapabilirler.İşte Uzayülkeden bir Küre Düzülkeyi ziyaret eder,ve kare'ye üçüncü boyutu anlatır.Başlangıçta kare onu anlamaz, kendi bildikleri üzerine direnir ama sonunda üçüncü boyutun ikinci boyutta yaşayanlara göre bariz üstünlüğü(bizde iki boyutlu bir düzlemde yaşasa idik kağıt üzerine çizdiğimiz iki boyutlu kare,üçgen gibi şekillerin olduğu yerde,bizlerde kısıtlı bir düzlemin içine hapsedilmiş basit varlıklar olurduk ! ) fark edince o dünyadan büyülenir,zihni açılır.
Ama KARE'nin zihni sorgulamaya başlayınca DÖRDÜNCÜ BOYUTU sorar,KÜREYE.Küre ise bu sorulardan sıkılır ve kareye düşman olur onu yaşadığı düzleme geri gönderir,Kare ise kendi insanlarına ÜÇÜNCÜ BOYUTU anlatmaya çalışınca onu kimse anlamaz vetoplumu yönetenler onu toplum düzenini bozmaya çalışan bir mahluk gözüyle gördükleri içino, toplum tarafından dışlanır,ona ceza verilir.
KÜRE'de sorgulama konusunda korkaktır,yaşadığı boyutu tıpkı NOKTANIN düşündüğü gibi tüm uzay zannetmektedir.
KARE ise cesurdur,eğer üçüncü boyut varsa dördüncü boyut hatta daha da ötesi olabileceğini düşünür.
Aslında kitabın en önemli vurgusu sınırlamalar,yani zihin ancak yaşadığı boyutu,yaşadığı çevreyi tek yaşam kabul edip ötesini sorgulamayacak şekilde körelir yaşadığı toplum düzeni onu bu körelmeye iter.Yazar hepimizin KARE gibi olmasını ister,nereden geldik,nereye gidiyoruz ? Yaşamın kaynağı ne ? Varlığımızın sebebi ne ? Ölüm ne ? Rüya ne ? (Sık sık düşünürüm belki bizde çok çok uzun bir rüya içinde yaşıyor olabilir miyiz diye ! ) gibi hem metafiziksel hem de felsefi sorgulama yapmamızı istiyor.Yaklaşık 150 yıl önce yazılan bu kitabın yazarına hayran olmamak mümkün değil ! Bu yıllarda bu zeka ve bu kurgu !
Yazar DÖRDÜNCÜ BOYUTU düşülke olarak adlandırmış,fazla açıklama yapmamış bu boyuta dair,yorumu okuyucuya bırakmış.
Yazara ek yapayım ve sizinle birlikte beyin cimnastiği yapalım,dördüncü boyutu bilim adamları ZAMAN olarak kabul eder.ZAMANIN olması çok muhtemel,çünkü zaman bizi sınırlar,,zamanla yaşlanırız ve ölürüz.Ölmemizin sebebi de zamandır çünkü tüm hücrelerimiz zamanla yaşlanır,her an yenilenen hücrelerimiz yaşımız arttıkça hücrelerimizin yenilenme hızı düşer ve sonunda hücreler yenilenmeyi durdurur ve ölürüz.Eğer ZAMAN sınırını aşabilseydik yaşlanma olmazdı,peki bunun sonucu ne olurdu ? Bunu bir düşünün !
Bizim için geçmiş-şimdi ve gelecek ömrümüzü tükettiğimiz anları temsil eder.Olaylar olmuştur,bitmiştir,geri dönemez,tıpkı bir cam bardağı kırdığımız zaman onu tekrar geri cam bardağı haline getirebilir miyiz ? (Termodinamiğin 2.kanunu,entropi faktörü,tersinmezlikler )
Ama DÖRDÜNCÜ boyuttan bize bakan bir gözlemciye göre biz üç boyutlu bir film içinde oynayan sinemayız.Ona göre film bizim doğumumuz ile başlar,ölümümüz ile biter.Ona göre bizim yaşadığımız geçmiş-şimdi ve gelecek yoktur.Sadece an vardır ona göre,o çünkü bizim zaman sınırlamamızı aşmıştır.Ona göre bizim yaşadığımız hayatta olmuş ve olacaklar yoktur,o bizim zamanımızı düz bir çizgide hareket gibi algılar,isterse filmi başa alır bizim doğumumuzu görür isterse son kısmı açar ölümüzü seyreder,onun kumandasına göre bu bir saniyelik geçiştir bu ,bizim için ise bir ömür...
Peki DÖRDÜNCÜ boyuttaki gözlemci kim ya da kimler ? DÖRDÜNCÜ BOYUTUN ölümü ne peki ? Belki de dördüncü boyutunda da aşamayacağı bir kıstlama var.
Peki BEŞİNCİ BOYUT ne o zaman ? BEŞİNCİ BOYUT varsa DÖRDÜNCÜ BOYUTUN aşamayacağı sınrlamayı aşacaktır,ama onun da aşamayacağı bir sınırlama var ise ?
Bu boyutlar nereye kadar devam edecek? Sonunda ne var ?(Bu soruları bana tekrar sordurduğu için kitabın yazarına teşekkür ederim )
