Boğmaca
Dünya genelinde her yıl yaklaşık 50 milyon insanı etkileyen ve 300
bin insanın ölümüne yol açan boğmaca, gelişmekte olan ülkelerde
daha sık görülen önemli bir sağlık sorunudur. Boğmacanın tarihi hayli eskiye dayanır. Yazılı kaynaklara göre hastalık ilk olarak 1414 yılında
Fransa’da görülmüş. 17. yüzyılda, kuvvetli öksürük anlamına gelen “pertussis” olarak adlandırılan hastalığa yol açan etken 1906 yılında bulunmuş. 60 yıldan daha uzun bir süredir boğmacaya karşı aşı uygulanmasına karşın son yıllarda hastalığın görülme sıklığının artması, dikkatleri
yeniden bu hastalığın üzerine çekmiştir. İlk olarak 1940’larda başlayan
yaygın aşılama programlarından sonra hastalık giderek azalmaya başlamış, ancak 1980’lerden sonra artış eğilimi göstermiştir. Boğmaca genellikle çocukları etkileyen bir hastalık olsa da, son yıllardaki artışla beraber ergenler ve erişkinlerde de görülmüştür. ABD’de bulunan Hastalık
Kontrol ve Koruma Merkezi’nin (CDC) 2004 yılı verilerine göre hastalığın
görülme sıklığı 10-19 yaş arasında 19 kat, 20 yaş üzerindeyse 20 kat artmıştır. Yüksek aşılama oranlarına rağmen hastalığın son yıllarda artış eğilimi göstermesi, boğmacaya karşı verilen savaşın stratejisinde değişiklik
yapılması gerektiğini göstermiştir. Hastalığa yol açan mikrobun daha iyi
tanınması, yeni aşılar geliştirilmesi ve aşı takviminde değişiklik yapılması
gündeme gelmiştir.
Hastalığa, kapsül şeklinde (kokobasil) bir bakteri olan Bordetella yol
açar. Bu bakterinin 9 türü olmasına karşın sadece bazı türleri insanlarda
hastalık yapar. Bordetella pertussis boğmacaya yol açan türdür. Bordetella parapertussis ve bronchiseptica türleriyse boğmaca benzeri, ancak
hafif geçen bir hastalığa yol açar. Trematarum türü insanlarda kulak, cilt,
solunum yolu hastalıklarına yol açar. Pertussis bakterisinin yüzeyindeki
FHA (flamentöz hemaglutinin) ve pertaktin molekülleri, bakterinin solunum hücrelerine ve bağışıklık sistemi hücrelerine tutunmasını ve içeri
girmesini sağlar. FHA 220 kilodalton ağırlığında, 2 nanometre genişliğinde ve 50 nanometre uzunluğunda, ipliğimsi yapıda bir proteindir.
Bakterinin bu proteini, aşı yapımında kullanılır. Pertaktin molekülü ise 69
kilodalton ağırlığında bir proteindir ve bakterinin dış yüzeyinde bulunur.
Bu protein, bakterinin insan hücrelerine tutunmasını sağlar ve adeta bir
köprü görevi yapar. Pertaktin de FHA gibi aşı yapımında kullanılır. Diğer
bir yüzey proteinleri grubu da aglutinojenlerdir. Bunlar, bakterinin solunum yolu hücrelerine tutunarak hastalığı başlatmasında görev alır.
Pertussis bakterisinin yüzey proteinleri yardımıyla gerçekleşen ve ilk
aşama olan solunum yolu hücrelerine tutunma sürecinde hastalık antibiyotiklerle kontrol altına alınabilir. Hastalığın ikinci aşamasına bakterinin salgıladığı zehirli moleküller, yani toksinler yol açar. Bakterinin ürettiği ve salgıladığı pertussis toksini (PT) hastalığın ilerlemesinden sorumludur. PT, bağışıklık sisteminde önemli rolü olan lenf hücrelerinin (lenfosit)
çalışmasını engeller. Ek olarak pankreastaki insülin salgılayan hücreleri
etkileyerek hipoglisemiye (kan şekerinin düşmesi) yol açar. PT, solunum
yolu hücrelerinin çalışmasını olumsuz etkileyerek aşırı salgı üretmelerine
yol açar ve öksürük nöbetleri oluşmasına neden olur. Pertussis bakterisinin ürettiği bir diğer toksin de adenilat siklazdır. Bu toksin, bakterilerin
hücrenin içine girmesini sağlar. Ayrıca bu toksin, istila ettiği konakçının
bağışıklık sistemine de hasar verir. Dermonekrotik toksin, etkilediği bölgede iltihaplanmaya ve hücre ölümüne yol açar. Çok güçlü damar kasıcı
(vazokonstrüktif) etkisi olan dermonekrotik toksin, farelere verildiğinde
ölüme yol açar. Pertussis bakterisi, solunum yolu hücrelerinde çoğalmaya başladıktan sonra trakeal toksin denilen bir molekül salgılamaya başlar. Bu toksin, solunum yolu hücrelerinin işlevini bozarak hava yollarında
oluşan salgıların temizlenmesini engeller ve öksürüğe yol açar. Ayrıca,
IL-1 (interlökin) üretimini artırarak ateşe neden olur.
Hastalığın Klinik Seyri
Boğmaca, hastalığa yakalanmış kişiyle temas sonucunda ve genellikle ev içindeki kişilerden kapılır. Boğmacanın kuluçka süresi 4-21
gün arasında değişse de genellikle 7-10 gündür. Yaklaşık 10 hafta kadar devam edebilen boğmaca kabaca üç evreye ayrılır. İlk evre olan
kataral dönemde hastalık belirtileri basit bir soğuk algınlığına benzer.
Hafif ateş, burun akıntısı, burun tıkanıklığı ve kuru ancak rahatsız edici
öksürük kataral dönemin belirtileri arasındadır. Bir iki hafta süren bu
evrede hastalık hayli bulaşıcıdır. Bu dönemde doktora müracaat eden
vakaların çoğu basit gribal enfeksiyon tanısı alır. Bu evrenin sonlarına
doğru inatçı öksürük nöbetleri başlar. Hastalığın ikinci evresi olan paroksismal dönemde kişinin nefes almasını zorlaştıran, üst üste 5-10 kez
tekrarlayan öksürük nöbetleri başlar. Öksürük nöbetleri sırasında kişinin nefes alması zorlaşır ve boğulacak gibi olur. Bu sırada kusma veya
bayılma da görülebilir. Ancak öksürük nöbetleri arasında herhangi bir
solunum zorluğu olmaz. Genellikle gece gelen öksürük nöbetleriyle
seyreden paroksismal evre 6 hafta kadar devam edebilir. Hastalığın
son evresi, şikâyetlerin azaldığı ve kişinin iyileşmeye başladığı konvalesan dönemdir. İyileşme dönemi 1-4 hafta hadar devam eder.
Sayfa 84Kitabı okudu
·
12 görüntüleme
Boğmacanın teşhisi genellikle klinik belirtilere göre
yapılır. Kesin tanı için bakterinin kültürlerde üretilmesi
veya PCR yöntemiyle (DNA testi) tespit edilmesi gerekir.
Büyüklerde veya büyük çocuklarda boğmaca genellikle
kendiliğinden iyileşir. Ancak boğmaca, yenidoğanlarda
% 3, 2-12 ay arasındaki bebeklerde binde 3 oranında
ölüm riski taşır. Hastalığa yakalananların % 10’unda zatürre, % 2’sinde bayılma nöbetleri, % 1’inde beyin iltihabı
görülür. Antibiyotik tedavisi sadece ilk evrede fayda verir.
Bu dönemde başlanılan eritromisin veya trimetoprimsulfametaksazol gibi antibiyotikler, öksürük nöbetleriyle
kendini gösteren ikinci evrede fayda sağlamaz. Son yıllarda, hastalığın tedavisi ve hastalıktan korunmada 5-7 gün
süreyle makrolit grubu antibiyotikler olan azitromisin ve
klaritromisin kullanılmaktadır
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.