Devletlerin ve toplumların vazgeçilmez unsurlarının başında eğitim gelmektedir. Eğitim; yapısı itibariyle tarih boyunca; kültürlere ve toplumlara göre farklılık göstermiştir. Bu bağlamda devletler, çağın şartlarına göre eğitim alanında yenilikler ve atılımlar yapmışlardır.
Osmanlı Devleti de çağının bir gereği olarak 19 .Yüzyılda eğitim politikalarını gözden geçirmeyi sürdürmüş ve özellikle batılılaşma sürecinde bu adımları süratle atmaya başlamıştır. Bu yüzyılın sonlarına yani Osmanlının son dönemi olan Meşrutiyet dönemlerinde eğitim alanında batılılaşmanın önemli somut göstergelerinden biri de rüşdiye mektepleridir. Tanzimat Devrinden itibaren açılmaya başlanan genel rüşdiyeler, “1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi“ ne kadar ortaöğretimin ilk kademesini oluşturmuştur.
Elinizdeki çalışmada 20. yüzyıl başlarına kadar Osmanlı eğitim sistemindeki yenilikler kapsamında rüşdiyelerin genel durumunun ve idari yapısının yanı sıra rüşdiye programlarını ve ders içerikleri, erkek ve kız rüşdiyelerinin genel durumu ve ders müfredatı birbirleriyle karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Erkek rüşdiyelerinde, kız rüşdiyelerinden farklı olarak Fransızca, hendese ve resim dersleri yer alırken; kız rüşdiyelerinde, erkek rüşdiyelerinden farklı olarak ev idaresi ve el hünerleri gibi derslerin yer aldığı, İstanbul’daki erkek rüşdiyelerinde 20 öğrenciye bir öğretmen düşerken, kız rüşdiyelerinde 17 öğrenciye bir öğretmen düştüğü görülmektedir. Eserde ayrıca 27 askeri rüşdiye hakkında da istatistiki bilgiler yer almaktadır.
En fazla rüşdiyenin bulunduğu vilayetler İstanbul ve Aydın’dır. 20. yüzyılın başlarına gelindiğinde İstanbul’da, 29 vilayette ve 6 bağımsız sancakta eğitimlerini sürdüren 536 Türk rüşdiyesi, 692 gayrimüslim rüşdiyesi ve 100 yabancı rüşdiyesi olmak üzere genel toplamda 1.328 rüşdiye mektebi tespit edilmiştir. Bu bağlamda 120 bin civarındaki öğrenci ile Osmanlı eğitim sistemi içerisindeki en kalabalık kademelerden birini rüşdiyelerin oluşturduğu görülmektedir.
