Anadolu'da Büyük İsyan 1591-1611
William J. GriswoldSözler ve Alıntılar
İran-Safevi savaşları:
Oysa, Osmanlı zaferleri çok pahalıya malolmuştu. Sadrazam Siyavuş Paşa'nın, 996/ 1588'de itiraf ettiği gibi, Osmanlı gelirleri harcamaların üçte biri oranında açık veriyordu . Bu bir yana, uçsuz bucaksız Şii toprak larının ele geçirilınesiyle, kendi aralarında bölünmüş olan İran Safevileri kinlenmiş, yitirdiklcri toprakları geri almak için and içmişlerdi.
Sultan Ahmed'ten Celali önderine ödül niteliğinde:
Ahmed Cclali önderiyle iliş kisini sürdürdü; sonunda ona yeniden valilik önerdi_ll5 Fransız Büyükel çisi Baron de Salignac, 30 Aralık 1605 tarihli mektubunda, Tavil Halil'in nihayet Bağdat beylerbeyliğini kabul ettiğini, yüksek rütbeli subayları için de on iki sancakbeyliği istediğini yazıyordu. Bu öneri, öncekini kat kat aş ması bir yana, Deli Hasan'a verilen Bosna ödülüne eş değerdeydi.Tavil, üstüne düşen vergileri ödemeyi, merkezi hükümetle savaşı kesmeyi kabul etti. İstanbul'dan çok uzaklara, doğuya doğru yaptığı uzun yolculuğun da, yandaşlarının çoğu ardından gittiler ve Osmanlıya sadık dirlik sahipleri arasında yerlerini aldılar
Sayfa 43Kitabı okuyor
Haçova kahramanı, eski sadrazam, başarılı kaptan-ı derya Sinan Paşa, İran cephesine giderken, yolunun üstündeki Celali çetelerin çoğunu yok etmeyi umuyordu . Ona göre, İran Şahı çok daha önemli bir düşmandı.
Zilhicce 1012/ Mayıs 1604'te doğuya hareket ederken Cağalazade Sinan'ın asıl ereği birkaç isyancının kökünü kazımak değil, Azerbaycan böl gesinde kesin bir zafer kazanmaktı.
Sayfa 41Kitabı okuyor
1596 Hacova Savaşı (bir nevi pirus zaferi)
Kapıkulu paşasımn hırsı kazandığı zaferin büyüklüğüne denkti. Artık Osmanlı İmparatorluğu 'nun tamamını yönetebileceğine güvenen Cağalazade Sinan Paşa hızla padişahın çadırına daldı ve sadaret mühürünü neredeyse açıkça istedi. Canını kıl payı kurtarmış olmanın ve hızla gelişen olayların şaşkınlığı içinde olan III. Mehmed hiç düşünmeden makamı Sinan'a ihsan ettiyse de, sadaret mührü daha bir iki gün bulunamadı. İlginçtir: Osmanlı süvarileri sayıca o denli azalmıştı ki, ordu, yenilgiye uğratılan Habsburg birliklerinin geride bıraktığı doksanın üzerinde topu çekip götüremedi.
Celalilere katılan yüksek mevkide olan Hüseyin Paşa
Hüseyin Paşa, o dönemde padişahı arkadan vuran en yüksek mevkide ki Osmanlı görevlisi oluyordu. Uzun zaman sarayda yüksek mevkilerde bulunmuştu; bir ara, Habeş beylerbeyliği (kutsal Mekke ve Medine kent lerinin de bağlı olduğu, Doğu Afrika'da bir makam) yapmıştı. Bir çağda şının aktardığına göre, III. Murad ils III. Mehmed'in vezirlcrinin kötü davranışları canına tak etmiş ikinci ya da üçüncü kuşak bir Osmanlıydı. Konsolos Dandolo'nun söylediğine göre, Osmanlı yetkililerince yasaya aykırı olarak hapse atılmıştı; özgürlüğüne kavuşma yolumı rüşvet vererek zorlarken borçtarım ödeyemez duruma düşecek denli yoksullaşmıştı.
Dandolo, sistemin adaletsizliği karşısındaki çaresizliğinin onu isyancılarla birleşmeye ittiği sonucuna varıyor. Başka sebepleri de olabilir. Nedeni ne olursa olsun, Hüseyin Paşa, güçlü olduğu kendi çöplliğünde, Karaman'da, Osmanlıya savaş açmaya karar verdi. Karayazıcı'ya kendisine katılma önerisinde bulundu. O da kabul etti.
Celali isyanları diye anılan yığınsal ayaklanmalara ilişkin Kramer in savları hâlâ geçerli, ama ortaya attığı önemli konulardan bazıları üzerinde daha fazla durulabilir ve bu konulara açıklık getirilebilir. Osmanlı yönetimi Anadolu'da güçten düşedursun, tam bu dönemde isyanla yüzyüze gelmiş olması, yalnızca kuşatmaların iyi yönetilememesi etmenine bağlanamaz. Tımar sistemindeki değişiklikler, baştakilerin yetersizliği, Avrupa'da yaşa¬nan fiyat devriminin etkisi gibi hemen akla gelebilecek üç etmenin, Osmanlı yönetim çarkının o günlerde işlemez duruma düşmesinde önemli payı vardır.
Tarih Vakfı
Avrupa ve Osmanlı nezdinde yargılama usulü:
l 16. yüzyıl sonunda Anadolu'da kamu güvenliği özellikle sancak beylcrinden soruluyordu. Yerel eşkıya iyice denetimden çıkıp da olaya doğrudan cl koymak üzere bir müfettiş ya da kolluk kuvveti göndermek gerekmedikçe, hükümetin pek umurunda olmuyordu. Avrupa'da dere beyliğin erken dönemlerinde olanın tersine, yerel Osmanlı beyi yerel canileri tutuklayıp, yargılayıp, cezaya çarptırmıyordu; bunun yerine, eyaler teki her sancakbeyi, bölge kadısının isteğine uyarak ya da sadrazaının o isteğe uyan buyruğu gereğince, şeriat ve kanunları temel alan adaleti yerine getirmek üzere, yerel suçluları kadının huzuruna çıkarıyordu.
Sayfa 37Kitabı okuyor