Türk sanatı ve onun eskiliği, ibdailiği, kıymet ve ehemmiyeti, onunla uğraşan mütehassıslarca bile şimdiye kadar çok yanlış biliniyordu; Strzygowski Türklerin eski ve millî bir sanata sahip medeni bir millet olduğunu sanat tarihimiz hakkındaki alimane tetkikleriyle meydana koymuş olduğu için, kendisine, Türk milletine mensup bir fert sıfatıyla hepimiz ayrı ayrı teşekkür borçluyuz.
Fuad Köprülü
Küçük Asya: Sanat Tarihinin Bakir Toprakları, Viyana ekolünden ünlü sanat tarihçisi Josef Strzygowski’nin (1862-1941) 1903 yılında yayımlanan, 1901’de erken Ortaçağ mimarisini Doğu’ya bağlayan ve büyük ses getiren Orient oder Rom? sonrası ilk kitabıdır. Fuad Köprülü, Celal Esad Arseven, Oktay Aslanapa gibi Türk tarihçiliğinin ve sanat tarihinin duayenleriyle meslektaş ve hoca ilişkisi kurmuş Strzygowski’nin yöntembilimsel açılımları sanat tarihi yazımını dönüştürmüştür.
20. yüzyıl başında Anadolu o kadar az çalışılmıştı ki Strzygowski kitabının alt başlığında burayı yeni bir diyar, bakir bir alan olarak tasvir eder. Bu dönemde Anadolu’daki kalıntılara erişim son derece kısıtlıydı. Strzygowski Küçük Asya’da, o dönem eldeki sınırlı arkeolojik ve sanatsal veriler ışığında, Yunan ve Roma kültürünün Asya’da son derece sınırlı bir etkisi olduğu hipotezini savundu. Özellikle Anadolu’da yerel geleneklerin devam ettiğini belirtti. Kıyı yerleşimleri Helenistik kültürden etkilenmiş, iç bölgelerse “doğulu” özelliğini korumuştu.
Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü olarak Atatürk’ün bizzat Türk Tarih Kongresi’ne çağırdığı ve Cumhuriyet’in kuruluş dönemi düşünürlerini derinden etkilemiş Strzygowski’yi ilk kez basıyor olmaktan kıvanç duyuyoruz.
