Halidîler, Hamidiyeliler, Bedirhaniler ve Taşnaklar
Kürt- Ermeni Coğrafyasının Sosyopolitik Dönüşümü
Sedat UluganaSözler ve Alıntılar
Kürdistan'da son derece örgütlü olan Halidilik, temellerini Şia ve Hıristiyanlık karşıtlığı üzerine kurmuştu ki Halidilerin teorideki Hıristiyanlık karşıtlığı zaman içinde sahaya pratik olarak da yansıyınca misyonerlik kurumları tehlikeye gir diler. Halidili şeyhlerin kumanda ettiği aşiret reisleri, özellikle Bitlis civarında defalarca Protestan Amerikan misyonerlerin canlarına kastettiler.Ancak dünyanın öbür ucundan çıkıp gelen ve kendilerini lsa'nın havarileriyle özdeşleştiren bu "neo-havariler" hemen sinmediler, aksine bu tarz olayların üzerine soğukkanlılıkla gittiler.Halidiler ile Protestan misyonerler arasındaki çatışma, yarım yüzyılı aşkın bir süre boyunca Bitlis özelinde şiddetli bir seyir izledi ve 1915 yılında, bu civardaki Hıristiyanların yok olmasıyla ya da yok edilmesiyle sona erdi.
Sayfa 138 - İletişim YayınlarıKitabı okudu
Kadro tarzı bir örgütlenme ağına sahip bu yeni tarikatın ( halidilik) Van Gölü hinterlandında ki temsilcisi başlarda Nehri ailesiydi. Yüzylları aşan Kadiri geçmişiyle bölgenin etkin ailesi olan Nehrilerin Nakşibendi-Halidiliğe geçiş yapmaları, Van ve Bitlis çevresinin sosyo-politik çehresini tamamen değiştirdi. Mevlana Halid'in halifesi olan Seyyid Taha, bölgedeki diğer dini otoritelerden farklıydı. Yaşama dair her şeyle ayrıntılı bir şekilde ilgilenmesi, onu geniş kitlelerin toplumsal yaşamlarının merkezine soktu. Hocası Mevlana Halid'in özetle "Biz derviş kimseleriz, siyasetten anlamayz," takiyesine rağmen, o bölgedeki hiçbir siyasal, toplumsal ve askeri gelişmeye kayıtsız kalmadı.İddiaya göre Seyyid Tahanın politikaya olan meyli, onu Botan Emirliği'nin tasfiye sürecinde Bedirhan Bey'in giriştiği Nasturi kırımında aktif bir taraf yaptı.Söz konusu süreçte yörede bulunan Batılı tanıklara göre o, Bedirhan Bey'i ve Müslüman kitleleri Hıristiyan Nasturilere ve Ermenilere karşı ajite eden bir "kan dökücü" ve "cihat" temelli şiddet kışkırtıcısıydı. Öyle ki şehre indiğinde Hıristiyanları ve diğer inançlara bağlı kişileri görmemek için yüzünü bir peçeyle saklardı. Mevlana Halid'den esinlenerek uyguladığı bu ritüel, halifeleri ve müritleri tarafından nadiren de olsa uygulanacaktı.
Sayfa 70 - İletişim YayınlarıKitabı okudu
Şeyhlerin güçlenmesinin kaçınılmaz sonucu, emirin zayıflaması idi. Öyle ki Selim Han, Norşin (Göroymak-Çukur) isimli muhitte isyan halinde bulunan Ezdi Kürtlere tek başına müdahale edebilme iradesini bile gösteremez hale gelmişti. Dönemin etkili şeyhlerinden Şems-i Bitlisi'nin oluşturduğu "dervişler ordusu" ile Ezdilere saldırabildi. Özetle, şeyhler Kürdistan'ın diğer yerlerinden farklı olarak Bitlis'te daha erken bir dönemde etkin olmaya başladılar.
Sayfa 35 - İletişim YayınlarıKitabı okudu
Jön Türk Devrimi Bitlis Vilayeti'ne bambaşka bir şekilde yansıdı. Ermenilerin "kurtuluş", Kürtlerin "şeriatın sonu" dolayısıyla devlet nazarındaki üstünlüklerinin yitirilmesi tehlikesi olarak gördükleri Meşrutiyet, bu muhitte ciddi manada şeyh engeline takıldı. Öyle ki devrimden kısa bir zaman önce, şeyhler iradeleri
Sayfa 269 - İletişim YayınlarıKitabı okudu
Seyyid Ali'nin isyana tam olarak katılp katılmadığı ya da katıldıysa, katılma düzeyinin ne olduğu na dair net bir bilgi yoktu. Kendisinin direnmeden askerlere teslim olması da ayrıca kafalarda soru işaretleri yaratıyordu.Ancak Bitlis valisi, bu konuda elinde "kanıtlar" olduğunu ısrarla vurguluyor ve onun kesinlikle suçlu olduğuna
Sayfa 344 - İletişim YayınlarıKitabı okudu
Sınır bölgelerinin tespiti için yüzyılın başlarında teşkil edilen uluslararası komisyon da Osmanlı'yı temsilen Kürdistan'da bulunan Mehmed Hurşid Paşa, sahada yurtluk-ocaklık statüsüyle mevcut olan emirliklere yeterince müdahale edilmemesinden yakınıyordu. II.
Mahmud'un Sivas Valisi Reşit Paşa'yı ayrıca "bütün Kürdistan'ın valisi" olarak atayıp, son derece geniş yetkilerle donatması, Osmanlı'nın Kürdistan'da, özellikle de Bitlis'in hinterlandı olan Garzan' da Ezdi ve Sünni aşiret mekanlarında uygulayacağı sınırsız şiddetinin yolunu açtı. Binlerle ifade edilecek insan korkunç yöntemlerle katledildi ve muhitteki maddi servete ve edinime el konuldu. Öyle ki bu yıllarda Bitlis'e uğrayan bir lngiliz rahibin elindeki seyahat fermanında II.Mahmud'un mührünü gören Şerif Bey, mektubu sinirli bir şekilde rahibin yüzüne fırlatır. Zira Mahmud, bu bölgede var olan huzur ve refahı bozan olumsuz bir karakter olarak anılıyordu..
Sayfa 48 - İletişim YayınlarıKitabı okudu
Devletin, özneye dönüşme çabası içindeki aşiretlere emirlikler sürecinde olduğu gibi tasfiye planlarıyla karşılık verme politikası 1890'larda çöktü.Halitli şeyhler ve emirlik sülaleleri gibi tek ve kitleler üstü bir güce sahip olamayan, mir aşiretlik sürecinden beri tekrar güçlü bir aktör olma arzusuyla pervasız bir şiddet sarmalının içinde bulunan birden fazla bileşenden husule gelen Sünni aşiretlerin, devlet için son derece işlevsel hale gelebileceğini anlayan Abdülhamid, akrabası Zeki Paşa'yı bölgeye gönderdi. Zeki Paşa, bölgenin yükselen stratejik önemine odaklanmış olan Rusya'ya karşı, Osmanlı'nın da ha önce de Kürt emirler vasıtasıyla Safevilere karşı yaptığı gibi Şark hududunda doğal bir set oluşturma ve güçlenen Ermeni milliyetçiliğini bastırma (Ermeni milliyetçiliğiyle paralel gelişen Protestan ve Katolik mezheplerinin yayılmasını da en gelleme) gibi başat hedeflerin yanında, eşraf ve şeyhlere karşı bir denge unsuru da olabilecek bu aşiretlerden askeri birlikler oluşturmaya çalıştı. Yani devlet eskiden beri zayıflatmaya çalıştığı aşiretleri 20. yüzyıla on yıl gibi kısa bir süre kala, bu defa güçlendirtmeye çalıştı.
Sayfa 108 - İletişim YayınlarıKitabı okudu