1939’a kadar köy olan Esenler’in adı Litros, daha sonra ilçeye dahil edilen Atışalanı Köyü’nün ise adı Avas olarak bilinmekteydi. Kitap nu nedenle Bizans’ın Litros’u (ve Avas’ı), Osmanlı Listros’u (ve Avas’ı), Cumhuriyet Dönemi Litros’u (ve Avas’ı), Cumhuriyet Dönemi Esenler’i (ve Atışalanı) olarak dört başlıkta incelenmiş. Bu dört dönemden geçen Esenler’in tarihi, değişen sosyolojisi, mimarisi, insan hikayeleri ve şahitlikleri ile aktarılırken bir yandan da bu çalışma ile bir şehir hafızası oluşturulmuş.
Cihan Aktaş, kitabı yazma sürecini şu sözlerle özetlemiş; “İstanbul, eşiği olan ilçede sükûnet arayan veya yeni bir hayat arayışında düşen insanların taze enerjileriyle de yeniden kurulmaya devam ediyor. Esenler’in bu sürece bir bakıma coşkulu bir çaba içeren ama aynı zamanda problemli boyutları da göz önünde olan katkılarını kitap boyunca açmaya çalışacağım. İlçeyi kuran hikâyelerin yardımıyla sağlam hatıra alanlarını tespit ederken, müştereklerin uğultusu eşliğinde uzak köyün ilçeye dönüşme macerasına taşıyacağım sözü. Ancak her şeyden önce yerleşimi bugünlere taşıyan aşamaların başlıklarına değinmek istiyorum.”
İlçenin kuruluşuna dair kısa bir anekdot okura çok şey anlatıyor;
Onlar Rami’de çobanlık yaparken yıllar geçti. Balkan Harbi’nin Çanakkale Savaşı’nın haysiyetli ancak acı duyuran sonuçlarıyla baş etmeye çalışıyordu ülke. 1923’te Cumhuriyet kuruldu. 1924’te Gülcemal Vapuru’nun taşıdığı mübadillerin Eyüp’e inişlerini izledi Selanik muhacirleri. Kızıllı’dan gelenler keçi ve koyunlarını bile getirmişlerdi.
Muhacirler onları karşıladı ve sordular: “Nereye kardeşler?”
“Avasköy’e.”
