Türklerin Dili
Fuat BozkurtSözler ve Alıntılar
Karakalpaklar
Karakalpakça, Özerk Karakalpak Cumhuriyetin % 31'ini oluşturan Karakalpakların dilidir. Özerk Karakalpak Cumhuriyeti önceleri Kazakistan'a bağlı iken günümüzde Özbekistan'a bağlıdır. Özerk alanın toprakları 206.000 km'dir. Karakalpak özerk bölge nüfusu 1999 sayımına göre 1.418.100 kişidir. Karakalpaklar sayısı ise 550-600 bin kişi arasındadır.
Çağatay
16. yüzyıldan başlayarak Harezm'de, İran şiir tekniği ile Türk dilinde şiir yazılır. Bu Türk diline halk "Türkü" adını verir. Batılı araştırmacılar ise 19. yüzyılda Cengiz'in ikinci oğlu Çağatay Han'ın adına dayanarak "Çağatayca" derler. Çağatayca, Türk dili tarihinde sürekli gelişen bir dil olur. 15-16. yüzyıllarda yetenekli ozan ve sanatçıların elinde üstün bir yazın dili durumuna gelir. Yeni, bağımsız bir yazın dili olarak gelişir. Bugünkü Özbek yazın dilinin ilk örneğini oluşturur. Çağatay ulusunun ortak yazın dili olarak Türkistan'ın değişik alanlarında gelişir.
Hunlar
Attila üzerine en sağlam bilgileri Bizans Tarihi yazarı Priskos verir.
Attila, kısa sürede Asya'dan Avrupa'ya uzanan çok geniş toprakları denetimine alır. İran ve Germen kökenli halkların da aralarında bulunduğu Hun Birliği, çağının en büyük siyasal birliği durumundadır. Attila'nın sarayında Hun-Türk dili yanında Gotça ve Latince de konuşulur. Hun-Germen ilişkileri Avrupa halklarının yerleşmelerinde etkili olur. Germenler, doğu ve güney yerine batıya yönelirler. Attila, Doğu Roma İmparatorluğu üzerine yürür. Trakyayı boylu boyunca geçerek Gelibolu Boğazına dek ilerler. Bizans İmparatoru, İstanbul'a bu ölçüde yaklaşan Attila ile ağır koşullarda barış yapmak zorunda kalır. Belgrad yöresindeki bir bölüm toprağı Hunlara bırakır. Her yıl vergi vermeyi kabul eder.
Kaynak olarak Priskos neden önemlidir? Yazar belirtmemiş ama eklemek de fayda var Eksiklik olmasın. Priskos ya da diğer adıyla Romalı Priscus, MS 5. yüzyılda yaşamış Bizans Tarihçisi olup yazdığı 8 ciltlik Bizans Tarihi kitabı mevcuttur. Önemli noktası ise yazdığı yazıların tarafsız olduğunun kabul edilmesidir. Ben bu adamdan bir yerde daha bahsetmiştim sanırım ama anımsayamadım şimdi.
Balkan Türkleri - Gagavuzlar
Gagavuzca, Güney Batı Türkçe diye da anılan Oğuz dilleri öbeğinden 2001 verilerine göre iki yüz otuz bin kişinin konuştuğu bir dildir. Gagavuzların büyük çoğunluğu Moldova Cumhuriyetinin güney kesimlerinde oturur. Burada yaşayanların sayısı 171.070 dolayındadır. Ayrıca Ukrayna, Orta Asya ve Kazakistan'da yaşarlar. 20 bin dolayında Gagavuz ise Bulgaristan ve Romanya'da bulunur.
Gagavuz adı eski bir açıklamaya göre "Kök-Oğuz" "Gök-Oğuz" adından gelir. Bu adı "kara-oğuz" biçiminde açıklayanlar da olmuştur. Son dönemlerde ise "Keykaus" adından geldiği ileri sürülmüştür.
Gagavuzların kökeni üzerine kimi varsayımlar ileri sürülür. Bulgar tarihçilerine göre, Gagavuzlar sonradan Türkleşmiş Bulgarlardır. Salt dinlerini korumuşlardır. Sözde Osmanlıların baskısı ile dillerini yitirmişlerdir, de dinlerini korumuşlardır. Deliorman kesiminde oturan Müslüman Türkler ise, yine aynı baskı yüzünden hem dillerini, hem de dinlerini değiştirmişlerdir! Yunan tarihçiler ise Gagavuzları Rum kökenine bağlama çabası içinde gözükürler.
İskitler
İskitlerin ilk yurtlarının Tanrı Dağları-Fergane-Kaşgar bölgesi olduğu sanılır. İÖ 7. yüzyılda buradan batıya göçerler. İÖ 3. yüzyıla değin Avrupa içlerinde adları anılır.
İskitlerin soyu, günümüze tek tartışma konusudur. Bilginlerin büyük çoğunluğu İran kökenli oldukları görüşünde birleşirler. Eski Yunan kaynaklarında Skythos (İskit) ve İran kaynaklarında Sak adı ile geçen bu halk İran halkıdır. Bunların dili olan Sakca, Hint Avrupa dilleri ocağından Hint-İran koluna giren bir dildir. Bu dilin iki ağzı vardır. Hotanca ya da Hotan Sakacasının, Orta İran dillerinden olduğu çoktan beri bilinir. Bu dilin sözlüğü de yayınlanmıştır.
Halaçlar
Halaçlar, Tahranın 200. km güneyine düşen Kum ve Arak kentleri dolaylarında yaşarlar. Sayıları 30.000 dolayındadır. Halaçlar 57 köye yayılmışlardır. Bilindiği kadarıyla hiç bir dönemde birleştirici bir yazı diline sahip olmamışlardır. Bu yüzden köyler arasında önemli ağız ayrımları bulunur. Söz gelimi batı ağızlarından Talhâb ağzını öbür Halaçlar başka bir dil sayarlar.
Çulımlar
Çulım Türkçesi, Çulım Irmağı kıyısında yaşayan Türklerin dilidir. Bunlar Tomsk ilinde otururlar. Bu yörede yaşayan Türkler, Çulım Tatarları olarak bilinir. Aşağı Çulım ve Orta Çulım olmak üzere iki büyük öbeğe ayrılmış bulunan Çulım Türklerinin toplam sayısı 1987 sayımına göre 11.125'tir.
Bu bölgede yaşayan Türkleri, Ketlerin (Yenisey Ostyakları), Türk halklarıyla karışması sonucu ortaya çıkmış bir topluluktur. Ayrıca Sibirya Hanlığının çökmesinden sonra doğuyu göçen Tatarlar ile 17. yüzyılda bölgeye gelip yerleşmiş olan Buharalılar da bu yapı içinde yer alırlar. (Bak. Batı Sibirya Tatarları) 18. yüzyılda resmen Hristiyanlığa girerler. Günümüzde avcılık ve balıkçılık en önemli gelir kaynaklarıdır.
Yazı dili bulunmayan Türk dillerindendir. Messerschmidt. Radloff, Katanof, Maloff gibi bilim adamları üzerinde durmuşlardır.