Sağa sola gönderilen Moğol müfrezeleri kırlarda, ovalarda kimi buldularsa getirdiler ve bunlara iri taşları toplayıp Sir nehrinin kenarına yığmak için emir verdiler. Timur Malik'in adasına doğru bir taş yığını yükselmeye başladı. Diğer taraftan Timur Malik de boş durmuyordu. En sağlamlarından yarım düzine kadar sal seçti ve bu salların . etrafını ağaçlardan siperlerle çevirdi, içlerine de okçular yerleştirerek Moğollara ok atmak için her gün sahile yanaştı durdu. Bunun üzerine Katay topçuları bu sallarla mücadele için yeni mancınıklar yaptılar. Taş atmaya mahsus ilk mancınıklar yapıldı. Yalnız Moğollar, taş yerine salların üzerine içi ateş dolu küpler, yahut yanmış kükürt veya Katay topçularının kendilerine mahsus yaptıkları bir muhtelif maddelerle dolu fıçılar atıyorlardı. Timur Malik sallarını değiştirdi, kenarlarına duvarlar veyahut ön tarafı toprakla örtülmüş meyilli setler yaptı ve bu setlere okçular için mazgal tertibi delikler açtı. Salların topçularla her günkü mücadelesi tekrar başladı, fakat Moğolların mühimmatı bitmiyordu. O zaman Timur Malik daha uzun bir süre adada kalamayacağını anladı. En büyük gemilere askerlerini doldurdu, en iyi savaşçılarını da siperli sallara yerleştirdi ve meşale ışıkları altında gemileri suyun akıntısına bırakarak adayı tahliye etti. Sir nehrinde Moğolların gerdikleri ağır bir zinciri parçaladı.
Moğol süvarileri, nehir boyunca kaçaklan takip ediyordu. Önden giden Cüci, nehrin üzerinde alçak bir köprü yaptırdı ve istihkam askerlerine Timur Malik'in filosuna karşı mancınıklar yaptırdı. Bu hazırlıkların haberi Timur'un kulağına gelince, o da askerlerini sahilin ıssız bir kenarına çıkardı. Moğollar Türkleri artık nehirde görmeyince onları aramaya çıktılar ve buldular. Timur Malik, küçük bir savaşçı kafilesiyle yakayı sıyırdı, fakat adamlarının birbiri ardına kılıçtan geçirildiklerini de gördü. Yalnız kalınca da mücadeleyi bırakmadı, altında iyi bir binek olduğu için üç kişi dışında bütün diğer Moğolları geride bıraktı. Bu üç kişiden en yakın gelen süvariyi, tam gözüne kondurduğu bir okla devirdikten sonra, ötekilerine de: "Yaklaşmayın, daha iki okum var, ikinize de yeter" diye bağırdı. Fakat bu son oklannı kullanmasına gerek kalmadı ve ertesi gece kaçmayı başararak güneyde çok uzaklara giden Şah'ın oğlu Celaleddin'e yetişti. Türkler de, Moğollar da Timur Malik'in gösterdiği bu cesaretin hatırasını unutmadılar ve fırsat düştükçe yaptığı harikuladelikleri tekrarladılar. Timur Malik, Moğol ordusundan bir fırkayı aylarca tutmayı başarmıştı. Bu, Moğollann yeni şartlar altında bir kuşatmaya göğüs germekteki hünerlerini gösterir. Fakat bu kuşatma, o zamanlar bin altı yüz kilometrelik bir cephe üzerinde devam eden çetin ve inatçı bir savaşın sıradan olaylanndan biriydi.
Bu esnada Papa, Hazar denizi civarında Han'a elçiler gönderdi. Bu adamlar Han'ın ismini bilmediklerinden Moğolları gücendirdiler ve kan döktükleri için, Moğollara cani diyerek hakaret ettiler. Moğollar da bütün dünyayı idare eden bir adamın ismini bilmediği için Papa'yı cahillikle itham ettiler. Düşmanları öldürmeye gelince, bunu bizzat Gök'ün oğlunun emriyle yaptıklarını söylediler. Bayşu bir ara rahipleri öldürmek istedi, fakat nihayet elçi olduklarını düşünerek, hepsini de sağ salim geri gönderdi.
Sayfa 223 - İlgi Kültür Sanat YayınlarıKitabı okudu
Han, emirleri yerine getirilinceye kadar ölümünün saklanmasını emretmişti. Ordugahtan uzak bir yerde yükselen fatihin beyaz yurdunun önüne sivri ucu yere gelmek üzere bir kargı diktiler. Muhafızlar, Han'ın hastalığına koşan müneccimlere ve hekimlere girişi kapıyorlardı; yalnız yüksek rütbeli subaylar, reisleri rahatsızmış ve yatağından emirler veriyormuş gibi, yurdun eşiğini aşıyorlardı. Hia Kralı ve maiyeti, Moğolların yanına vardıkları zaman, Moğollar onları bir ziyafete davet ettiler, kendilerine ağır ve şanlı elbiseler verdiler, göçebenin subayları arasına oturttular. Sonra hiç kimse kalmayıncaya kadar hepsi öldürüldü.
Moğollar, yazı bilmezler, buna önem de vermezlerdi. Sonuç olarak o zamanın olaylan, Uygurların, Çinlilerin ve Acemlerin dağınık el yazılarında mevcuttur. Moğol Ssanan Setzen'in yazılan da ancak son zamanlarda iyi bir surette tercüme edilmiştir. Bu bakımdan, büyük Moğol'un en iyi vakanüvisleri, düşmanlarıydı. Kendisi hakkında bir fikir yürütüleceği zaman bu noktayı özellikle göz önünde 'tutmak gerekir. Bu adamlar yabancı bir ırktandılar. Aynca tıpkı 13.yüzyılın Avrupalıları gibi, dünyanın kendi memleketleri dışındaki kısmına ait bilgileri de gayet bulanıktı. Bunlar, Moğollar'ın birdenbire karanlıklardan çıktığını görüyorlar, Moğol sürüsünün korkunç vuruşlarını hissediyorlar ve bu topluluğun, başka meçhul memleketlere giderken kendi üzerlerinden geçtiğini gözlemliyorlardı. Bir Müslüman, Moğollara ait hatıratını şu birkaç kelimeyle, hazin bir şekilde betimliyor: "Geldiler, yıktılar, öldürdüler. .. Yağmaladılar ve gittiler!" Bu çeşitli kaynakları okumak ve kıyaslamak zor olmuştur. Bunu yapmayı başaran Doğu alimleri, doğal olarak, yalnız Moğol fetih hareketinin siyasi ayrıntılarını işaretle yetinmişlerdir. Bunlar bize Cengiz Han'ı barbar kudretin bir tür temsilcisi, bozulmuş medeniyetleri mahvetmek üzere zaman zaman çölden çıkan bir bela gibi sunarlar. 10
KAYNAKÇA
En eski kaynak bugün kaybolmuş olan Moğolca Altın Defter adlı kayıttır. Çince Yuan-Si ya da
Moğollar’ın Tarihi ve Raşiddeddin’in Ta-rih’i (aşağıda görüleceklerdir) bu asıl belgeye dayanmaktadır.
Gizli Tarih denilen bir başka Moğol eserinin bugün yalnız Çince tercümesi olan Yuan chao mi shi
mevcuttur; bu eser asıl büyük Han’ın bir