Orta Asya

Kırgız edebiyatçı Osmonakun İbraimov’un 2018 yılında ülkesinde yayımlanan kitabı, aynı yıl Türkiye’de de çevirisi yapılarak piyasaya sürülmüş. Doğrusu, iyi de olmuş. İbraimov, Cengiz Aytmatov ile şahsi dostluğu olan bir edebiyatçı olarak iyi bir biyografiye imza atmış.

Tartışmasız bir Aytmatov hayranı olarak sadece onun eserlerini değil, onunla ilgili eserleri de okumayı çok seviyorum. Türkiye Türkçesinde yer alan hemen hemen bütün kitapları okuduğumu sanıyorum. Her kitapta yeni şeyler öğreniyorum.

Bunda da öyle oldu.

Birkaçını paylaşayım.

Mesela Cemile hikayesindeki Cemile gerçekmiş! Gerçekten küçük Cengiz Aytmatov’un, bir akrabasının eşi imiş ve kocası askerde iken köyden kaçmış. Hadise doğru yani. Ancak birkaç yıl sonra mutsuz ve yorgun bir şekilde köye geri dönmüş. Tabii Aytmatov’un Cemile’si bir edebi şaheser olduğu için gerçeğinden farklı duruyor. Bu arada Cengiz’in küçük yaşlardaki plataonik aşkı olduğunu da ifade etmeliyim.
Aytmatov’un yasak aşkı Bübüsara Beyşenaliyeva’dan da epeyce bahsediliyor. İşin magazin kısmında değiliz tabii; şöyle ki, Bübüsara, Aytmatov’un eserlerindeki aşk sahnelerinin, hatta kadın kahramanların ilham kaynağı gibi duruyor. Bübüsara, Kırgızların ünlü bir balerini imiş. Aytmatov, aşk ıstıraplı bir şeydir derken boşuna dememiş tabii, hissetmiş bunu. 1973 yılında kanserden dolayı vefat etmiş Kırgız güzeli Bübüsara. Cengiz Aytmatov, çok ağlamış, acı çekmiş.

Aytmatov, özel hayatını hiç konuşmayan bir adammış. Bu aşktan sadece Muhtar Şahanov ile sohbetinde bahsetmiş. O sohbet sonradan kitaplaştırıldı.

Bübsara ona “Açikov" dermiş. Yani Aytmatov’un A’sı ile çingis’in Çi’sini birleştirmiş. İkisi de ünlü oldukları için Bübüsara, evli olan Aytmatov’a zarar gelmesin diye bu aşkı yıllarca gizli tutmuş ve evlenme isteğini reddetmiş. Bu arada Aytmatov’un ilk eşi olan Kenez Hanım bir doktormuş. Kütüphanede tanışmışlar. Ona aşık olduğu sahne de var kitapta. Aytmatov, çocuklarının annesi olan Kenez’e çok büyük saygı duymuş. Yaptığı kaçamak nedeniyle ayaklarına kapanıp af dilemiş. Onu üzdüğünün farkındaymış.

Nitekim, Cemile’den Asel’e, Zarife’den, Aydana’ya kadar… Hepsinin gerçek hayatta karşılığı var. Ama bence en fazla Kızıl Elma hikayesinin var.

Kitap, Aytmatov’un görüşleri, inançları, edebi ve siyasi hayatı hakkında çok açıklayıcı bilgilerle dolu. Neden Kırgızca yazarak başladığı yazarlık serüveninde sonradan Rusçaya döndüğü yahut bağımsızlığa nasıl baktığı gibi pek çok sorunun cevabını bulabiliyoruz. Dine bakışı nasıldı, Müslüman mıydı, Türk dünyası için neler düşünürdü gibi soruların da öyle. Mesela Türkiye’ye bakışını çok sevdim.

“Türkiye'nin onun kalbinde ayrı bir yeri vardı. O, Doğu ile Batı arasında oluşmuş olan bu kültürel ve politik manzarayı hayranlıkla seyrederdi. Atatürk'ün ülkesinde, Orta Asya'nın post-Sovyet ülkelerinin takip edebileceği yolun izlerini gördü...

Ankara ve İstanbul'a yaptığı her ziyaret onun için bir manevi bayram ve milyonlarca hayranıyla buluşması demekti. Türkiye onun için beğendiği Avrupa ile mensubu olduğu Müslüman Doğu'nun buluşma noktasıydı.”

Ya da insanlık meselesini: “"Çatışmalardan ve bazı insanların zulmünden kaçıp yerleşebileceğimiz ikinci bir dünyamız yok. Bize böyle bir imkan verilmemiş. Bu, pek de büyük sayılmayan gezegende yaşamayı öğrenmek, işte insanoğlunun bugünü ve bütün geleceği için tek seçeneği."

Özetle, Aytmatovperverler için önemli ve kıymetli bir eser olduğu kanısındayım.

Cengiz Aytmatov eserlerinde çoğu Orta Asya yazarları gibi Sovyet edebiyatına benzerlik (örnek alma) var. Yazarın bu konuda başarısız olduğunu düşünüyorum. "Beyaz gemi" romanı da kurgunun ve olayların bu kadar basit olmasından dolayı okuyucuya duyguları yaşatmak açısından eksiklikleri var. Romanın sonunda sadece bir farklılık yapıp, okuyucuyu etkilemek bence eleştirilmesi gereken konu. Bence, edebiyat belirli medeniyetlere değil bütün dünyaya hitap edebilmeli, Cengiz Aytmatov eserlerinde ise sadece Kızgızlar için yazılmış hissi yaratıyor. Eserde Boynuzlu Maral Ana efsanesinin kullanılması, eserin onun üzerine yazılması insanın doğayı koruma mücadelesini anlattığını vurgulamış. Yaşlı adamın Boynuzlu Maral Ana efsanesine gerçekten inanması hikayeyinin gerçekçi olmadığını gösteriyor. Bu yazarın eserlerinin bu kadar çok sevilmesinin ve dünyada bu kadar çok okunmasının sebebini anlamıyorum.