İmam Gazali ilimleri iki ana başlık altında inceler:
1. Muamele
2. Mukaşefe
Muamele ilmi adından da anlaşılacağı üzere amel ile yapılacak ilimleri öğrenmek ve uygulamaktır. Ben bu kısmı bir kitabı okumaya benzettim. Okurken muamele ilmini fiiliyata geçiriyoruz. Aklımızla, hissimizle, gözlerimiz ile say edip bu ameli ruhumuza işliyoruz.
Mukaşefe ilmine gelince de bu ilmi; bir kitabı mütâlaa ederken ruhumuzun gezip gördüğü, manevi lezzetler aldığı, farkında olmadığımız bu hayali seyirlerinde, temaşalarında ruhumuzun, sırrımızın ve kalbimizin topladığı ilme benzetiyorum. Tabi ki bu benzetmeler ile İmam Gazali'nin anlatımı arasında koca bir uçurum var. Siz bana kapılıp da aman bu uçuruma düşmeyin.
İlim öğrenmek ve öğretmenin ne kadar mühim bir vazife olduğunu da İmam Gazali anlatıyor. Hocaların talebelerine karşı vazifelerini, talebelerin hocalara karşı nasıl davranması gerektiğini, ahirete teveccüh etmiş âlim ile dünyalık peşinde koşan âlimin hallerini de anlatıyor. İnsan kendini bu terazide tartınca kendinin ne kadar zalim olduğunu anlıyor...
Kısaca İmam Gazali ilim yolunun meşakkatini ve suhuletini çok beliğ anlatıyor. Bu yolun yolcularına ikazlar ve iğnelemeler ile ilim nasıl öğrenilir ve öğretilir, nasıl muhafaza edilir derslerini veriyor.
