Ozan Balcı

Şeffaflık toplumunda empati temelinde bir cemiyet oluşmaz. Sadece ortak bir çıkar ya da ilgileri olan veya bir markanın çevresi ne toplanan (brand communities) yalıtılmış bireylerin, egoların tesadüf eseri ortaya çıkan toplaşmalanna ya da kümelenmelerine rastlarız. Bunlar ortak, siyasi bir eyleme, bir biz oluşturmaya muktedir topluluklardan farklıdır. Ruhları yoktur. Marka toplulukları türü toplaşmalar içsel bir yoğunlaşma taşımayan, eklemelerle ortaya çıkan oluşumlardır. Tüketiciler ihtiyaçlarını yönlendiren ve tatmin eden panoptik gözetime gönüllü olarak teslim eder kendilerini. Bu noktada artık sosyal medya ile panoptik makineler arasında fark yoktur. İletişim ve ticaret, özgürlük ve kontrol aynı şey haline gelir. Üretim ilişkilerinin, karşılıklı şeffaflığı ima eder şekilde tüketicilere açık hale gelmesi sonuçta toplumsalın sömürülmesi olarak belirir. Toplumsal olan değersizleştirilip işlemselleştirilerek üretim sürecinin işlevsel bir öğesi durumuna getirilir. Her şeyden önce üretim ilişkilerinin optimizasyonuna hizmet eder. Tüketicinin görünüşteki özgürlüğü her türlü olumsuzluktan arınmıştır. Tüketiciler sistemin içerisini sorgulayabilecek bir dışarısı oluşturmazlar artık.

Sayfa 69 - Metis YayınlarıKitabı okudu

Reklam

Ozan Balcı

Günümüzün kontrol toplumu özel bir panoptik yapıya sahiptir. Bentham'ın panoptikonundaki yalıtılmış mahkumların aksine günümüz panoptikonunun sakinleri birbirleriyle yoğun bir şekilde iletişimde bulunur ve ağlar kurarlar. Şeffaflığı garantileyen yalıtılmışlığın getirdiği yalnızlık değil hiper-iletişimdir. Dijital panoptikonun kendine has yanı, kuruluşunda ve sürdürülmesinde sakinlerinin soyunma ve kendilerini teşhir etme yoluyla aktif olarak yer almalarıdır. Kendilerini panoptik pazarda sergilerler. Pornografik kendini teşhir ve panoptik kontrol arasında keskin bir sınır yoktur. Teşhircilik ve voyörizm dijital panoptikon niteliğindeki intemeti besler. Kontrol toplumu, öznesi dış bir zorlama sonucu değil kendi ihtiyacı nedeniyle soyunduğunda, özel ve mahrem alanını yitirme korkusu bunları utanmazca teşhir etme ihtiyacına yenik düştüğünde mükemmelliğe ulaşır.

Sayfa 68 - Metis YayınlarıKitabı okudu

Ozan Balcı

Bentham'ın panoptikonu disiplin toplumunun bir fenomenidir, kişiyi ıslah etmeye yönelik bir kuruluştur. Hapishaneler, fabrikalar, tımarhaneler, hastaneler ve okullar panoptik kontrol altına alınmıştır. Bunlar disiplin toplumunun tipik kurumlarıdır. Kontrol kulesi çevresinde dairesel biçimde dizilmiş olan hücreler, içindekilerin birbiriyle konuşmasını engellemek için yalıtılmıştır. Ara duvarlar birbirlerini görmelerine de mani olur. Tecritlerinin ıslah amaçlı olduğunu söyler Bentham. Gözcünün bakışı hücrelerin her köşesine ulaşırken o içeridekiler için görünmez kalır: "Yani işin esası denetçinin, görünmeden görmenin iyi bilinen ve en etkin düzenekleriyle birleştirilmiş merkezi konumudur." Kurnazca bir teknikle sürekli gözetim yanılsaması yaratılır. Şeffaflık burada tek yanlıdır. Güç ve hakimiyet yapısının temelini oluşturan perspektiflilik işte buradadır. Perspektifsizlikte ise merkezi bir göz, merkezi bir öznellik ya da egemenlik ortaya çıkmaz. Bentham'ın panoptikonunun içinde yer alanlar gözcünün sürekli varlığının farkında iken dijital panoptikonun sakinleri özgür olduklarını zannederler.

Sayfa 68 - Metis YayınlarıKitabı okudu

Okur Takip Önerileri

Tümünü Gör

Ozan Balcı

Televizyonun gözü mutlak bakışın çıkış noktası ve şeffaflık da kontrolün amacı değildir artık. Nesnel uzayda (Rönesans'ın uzayında) şeffaflık despotik bakışın her şeye kadir gücünün koşuluydu hala." O zamanlar Baudrillard dijital ağla tanışmamıştı. Günümüzde onun döneme ilişkin teşhisine karşıt olarak şunu söylememiz gerekiyor: Şu an panoptikonun sonunu değil, tümüyle yeni, perspektifsiz bir panoptikonun başlangıcını yaşıyoruz. 21. yüzyılın dijital panoptikonu artık tek bir merkezden, despotik bakışın her şeye kadir gücü tarafından gözetlenmiyor olması ölçüsünde perspektifsizdir. Bentham'ın panoptikonunun temel öğesi durumdaki merkez-çevre ayrımı tümüyle yok olmuştur. Dijital panoptikon herhangi bir perspektife dayanan optik olmaksızın iş görür. Verimliliğini de buna borçludur. Perspektiften yoksun bir şekilde ışığa boğma perspektife dayanan gözetlemeden daha etkilidir, çünkü insan her yandan, her açıdan, hatta herkes tarafından aydınlatılabilir.

Sayfa 67 - Metis YayınlarıKitabı okudu

Ozan Balcı

Teklifsizliğin despotluğu her şeyi psikolojikleştirir ve kişiselleştirir. Siyaset de bunun dışında kalamaz. Bu da siyasetçileri değerlendirirken eylemlerine bakılmamasına yol açar. Genel ilgi daha ziyade kişiye yöneliktir ve bu da siyasetçileri sahneleme baskısı altında bırakır. Kamusal alanın ortadan kaybolması, içine mahrem ve özel meselelerin döküldüğü bir boşluk yaratır. Kamusal alanın yerini kişinin yayımlanması alır. Böylece de kamusal alan bir teşhir mekanı haline gelir. Ortak eylemin alanı olmaktan giderek uzaklaşır.

Sayfa 54 - Metis YayınlarıKitabı okudu