Türkiye Ekonomisinde Krizler (1929-2009) (Ekonomik Politik Açısından Bir İrdeleme)
Gülten KazganSözler ve Alıntılar
Bayar-Menderes Dönemi'nde 1 Dolar = 20 TL idi!..
Türkiye 1956-1958 arası dışa giderek kapandı. İstikrar programı uygulaması için baskı yapmak üzere, dışarıdan verilen program kredileri azaltıldı. Zaten Dünya Bankası'ndan uzun zamandır yeni proje kredisi alınamıyordu.* Verildiği kadarıyla dış yardım ve kısa vadeli kredilerle iş idare edilmeye çalışılsa da, idare edilir gibi değildi. Dış borç servisinin ihracatın % 30'unu aşmasına devalüasyon bekleyişlerinin yol açtığı yurt dışına sermaye kaçışları eklenince, bir ara karaborsadaki döviz kuru 20 TL = 1 dolara kadar yükselmişti. Kaçakçılık da iyice artmış, "resmi işlemler" yanında ikinci bir "yeraltı ekonomisi" oluşturmuştu. Hükümet bir istikrar programına gitmemek için, dış kaynaktan yoksun kalmak pahasına, iki yıl diretirken ekonominin gidişi iyice kötüleşmişti.
*Bunun nedeni DB'nin Türkiye'ye yolladığı uzmanın hükümet politikalarına çok müdahale etmesi üzerine, hükümetin bu uzmanı ekonomi daha sıkışıklığa girmezden önce kovmasıydı.
Sayfa 115 - 1. baskı - Eylül 2005
Türkiye Gerçeği: 100 Yılda 6 Kez Moratoryum İlanı
Türkiye'nin son yüz yıllık tarihinde (1901-2002) altı kez moratoryum ilan etmiş olma gibi güven eksikliği yaratan bir durumu bulunmaktadır; bunun son üçü (1929, 1958, 1978) önceki bölümlerde incelenmiştir. Yükselen pazar ülkeleri arasında (British Intelligence Unit sıralamasında, Şubat 2004 itibariyle) rizikosu en yüksek 4. ülke konumunda Türkiye bulunuyordu.
Sayfa 308 - 1. baskı - Eylül 2005
Özel Bankaların Artma Sebebi
Özel sermayeli yerli/ticari bankaların sayısı 1990'da 25 iken, 1997'de sayıları 36'ya çıkmıştı. Yeni banka kurulmasını teşvik eden etkenlerin biri, yüksek faizli Hazine bonolarıydı; sırf bundan yararlanmak için yeni (yerli/yabancı) banka kurulduğu söyleniyordu. Dış dünyaya oranla çok yüksek olan Hazine bonosu faizlerini faiz arbitrajı yoluyla değerlendirmek için, dış dünyadan kısa vadeli kredi alıyorlar, pozisyon açıklarının önemli kısmı da buradan kaynaklanıyordu. Bu da, bankaların büyüme eğilimindeki pozisyon açıklarından ötürü, ortaya çıkabilecek döviz fiyatı artışlarına karşı rizikolarını çok büyütmekteydi.
Sayfa 249 - 1. baskı - Eylül 2005
1929 Büyük Bunalımı Ancak II. Paylaşım Savaşıyla Aşılabildi
ABD, savaşın içinde büyük altın stoku biriktirmiş, çok zenginleşmişti; ancak dış dünyadaki daralma eğilimi onu da etkiliyordu. ABD sermayesi dış talep daralırken içeride kar sağlamak için, 1920'lerin ortasından itibaren hızlı bir spekülasyona geçti; banka kredisine dayanarak önce toprak (başta Florida) alımlarına yöneldi. Bir-iki yılda, toprak fiyatlarında çöküşle birlikte bunun sonu geldi. Bu kez spekülasyon, yine banka kredilerini kullanarak, New York hisse senedi borsasına yöneldi; hisse fiyatları gerçeklerle bağlantısının koptuğu noktalara yükselmeye başladı. Federal Rezerv Bankası bunu durdurmak için faizlerini yükseltmeye geçti; 1929 yaz aylarında faizler % 7'den % 15'e kadar çıkmıştı. Ekim 21'e gelindiğinde, yüksek faizlerin etkisiyle başlayan durgunluğun yol açtığı güven bunalımı etkisini gösterdi; doruklardaki fiyatlara ulaşan hisse senetlerinde başlayan satışlar, borsanın çöküşünü, onu izleyerek de bankaların çöküşünü getirdi. Borsa ile birlikte spekülatif alımları fonlayan bankaların çöküşü krizi patlatırken, işte, zaten savaş sonrası dönemi dünyasının hazır olan ortamında, krizi izleyen derin bir bunalıma, kendisiyle birlikte bütün dünyayı da sürükledi.
Sayfa 44 - 1. baskı - Eylül 2005
Cumhuriyet Tarihi'ndeki En Büyük Devalüasyon Sebebi; Bayar-Menderes
4 Ağustos 1958'de TL, dolar karşısında fiilen (de facto devalüasyon) 2.80 TL'den 9 TL = 1 dolara düşürüldü; ama geleneksel ihraç ürünlerinde farklı oranlarda primli yüksek kurlar (katlı-kur sistemi) sürdürüldü.
Sayfa 112 - 1. baskı - Eylül 2005
Türkiye'nin 1958'deki Moratoryum İlanı
Türkiye'nin IMF ile ilk deneyimi 1946'da oldu; savaşta yaşadığı yüksek oranlı enflasyonun TL kurunu aşırı değerlendirmesini gidermek üzere bir devalüasyon yaptı (1.3 TL/dolar'dan 2.8 TL/dolara). Ekonomisini serbestleşmeye geçirirken demokrasiyi de siyasi rejim olarak benimsedi. Kore Savaşı'na (1951-1953) katılarak NATO üyeliğini garantiledi. Bunların tümündeki temel amaç resmi dış yardım kadar Batı blokunda yer alabilmekti. Ne var ki, bütün olumlu koşullara rağmen, 1954'ten itibaren ekonomide serbest piyasa derken darlıkların artmasını ve 1958'de borç ödeyemez duruma düşmeyi engelleyemedi.
Sayfa 95 - 1. baskı - Eylül 2005
1978 Yılında Türkiye'nin Moratoryumu - 2. Milliyetçi Cephe Hükûmeti
1978'e gelindiğinde, bu kısa vadeli ve düşük faizli borç furyasında, bir dizi Gelişmekte Olan Ülkeler (Türkiye, Arjantin, Zaire, Peru gibi) borç ödeyemez duruma girdiler, moratoryum ilan ettiler.
Sayfa 137 - 1. baskı - Eylül 2005