Hakkında
Safer 223’te (Ocak 838) Nîşâbur’da doğdu ve ilk tahsiline burada başladı. İshak b. Râhûye’den hadis dinlediyse de bu sırada yaşı küçük olduğu için sonraları kendisinden rivayette bulunmadı. Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra tahsilini ilerletmek ve özellikle Kuteybe b. Saîd’den hadis dinlemek için yola çıktı, ancak Merv’e ulaştığında Kuteybe’nin ölüm haberini aldı (240/854). Bağdat, Rey, Cürcân, Şam, Basra, Kûfe, Kahire ve Vâsıt gibi ilim merkezlerini dolaşarak pek çok hocadan istifade etti. 291’de (904) Nîşâbur’da ölen hocası Muhammed b. İbrâhim el-Bûşencî’nin cenaze namazını kıldırdığına (DİA, VI, 476) ve Receb 300’de (Şubat 913) Cürcân’da bulunup hadis rivayet ettiğine (Sehmî, s. 456) bakılacak olursa İbn Huzeyme’nin ilim yolculuğunu zaman zaman keserek bir süre memleketine döndüğü, ardından tekrar seyahate devam ettiği anlaşılır. Ali b. Hucr, Bekkâr b. Kuteybe, Osman b. Saîd ed-Dârimî, Ebû Abdullah İbn Abdülhakem, İbn Ebü’d-Dünyâ, Ahmed b. Menî‘, Bündâr lakabıyla tanınan Muhammed b. Beşşâr, Eşec el-Kindî, Zühlî ve Za‘ferânî ile Şâfiî fıkhını öğrendiği Müzenî gibi âlimler İbn Huzeyme’nin hocalarından bazılarıdır.
Ṣaḥîḥayn’da kendisinden rivayette bulunmayan Buhârî ve Müslim ile İbn Hibbân el-Büstî, Kitâbü’l-Cihâd’ını rivayet etmesi için mektupla icâzet verdiği İbn Sâid el-Hâşimî (Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIV, 370-371), Degūlî, Ebû Ali en-Nîsâbûrî, Da‘lec b. Ahmed, Hâkim el-Kebîr, İbn Adî ve İbn Mihrân en-Nîsâbûrî İbn Huzeyme’nin tanınmış talebeleridir. Aynı zamanda hocası olan Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî ile Nîşâbur’da kendisinden en son rivayette bulunan torunu Ebû Tâhir Muhammed b. Fazl da (Ebû Ya‘lâ el-Halîlî, III, 832) İbn Huzeyme’den faydalananlar arasındadır. “İmâmü’l-eimme” diye anılan İbn Huzeyme 2 Zilkade 311’de (11 Şubat 924) Nîşâbur’da vefat etti ve evinin bir odasında defnedildi (Muhammed İbrâhim eş-Şeybânî, II, 880).
İbn Huzeyme’nin ilminin genişliğiyle darbımesel haline geldiği, sünnetle ilgili bütün bilgileri ve ayrıca 70.000 hadisi ezberlemiş olduğu kaydedilmektedir (Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIV, 365, 372). Torunu Muhammed b. Fazl’dan nakledildiğine göre dünya malına değer vermeyen ve zâhidâne bir hayat yaşayan İbn Huzeyme eline geçen her şeyi ilim ehline dağıtır, davet ettiği herkese ziyafet verirdi (Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, II, 725; Sübkî, III, 119). İbn Huzeyme’nin yöneticilerle ilişkilerinde tavizsiz olduğu belirtilmiş, kendisini ziyaret eden Emîr İsmâil b. Ahmed es-Sâmânî’nin babasından duyduğunu söylediği bir hadisi okurken senedinde yaptığı hatayı düzeltmesi onun cesaretiyle yorumlanmıştır (Sübkî, III, 111).
İbn Ebû Hâtim’e, cerh ve ta‘dîl ilminde önemli bir yere sahip olan İbn Huzeyme hakkında ne düşündüğü sorulduğunda İbn Ebû Hâtim, onun bu konularda kendisine uyulması gereken bir imam olduğunu söylemiş, asıl kendisi hakkında onun fikrinin sorulması gerektiğini belirtmiştir. Şâfiî mezhebini ve Selef akîdesini benimseyen İbn Huzeyme, önceleri kelâmî konulardan hoşlanmadığını ve bu sahaya girmek istemediğini, ancak hadis öğrencilerini Cehmî ve Mu‘tezilî görüşlere karşı korumak amacıyla Kitâbü’t-Tevḥîd’i kaleme aldığını söylemiş ([nşr. M. Halîl Herrâs], s. 4-5), Allah Teâlâ’nın isim ve sıfatlarını te’vil ve teşbihe gerek duymaksızın kendisinin bildirdiği şekilde kabul etmek gerektiğini ifade etmiştir. İsrâ ve mi‘racla ilgili haberleri sıraladıktan sonra bunun aynıyla gerçekleştiğini, Allah’ın yedinci kat semanın üzerinde bulunduğunu, Kur’an’ın mahlûk olmadığını, mahlûk olduğunu söyleyenin kâfir sayılacağını belirtmiştir (a.g.e., neşredenin girişi, s. c). Esmâ ve sıfatlar konusundaki tâvizsiz Selefî yaklaşımı sebebiyle tenkit edilmiş olan İbn Huzeyme’yi Fahreddin er-Râzî “ifadesi bozuk, anlayışı kıt bir kimse” olarak nitelendirmiş, Kitâbü’t-Tevḥîd’ini de “Kitâbü’ş-Şirk” olarak adlandırmıştır (Mefâtîḥu’l-ġayb, XXVII, 130-131).
Eserleri. Hâkim en-Nîsâbûrî İbn Huzeyme’nin kitaplarının sayısının 140’ı bulduğunu, çeşitli meselelere dair 100 civarında da cüzünün mevcut olduğunu söylemektedir.
Muhammed Mustafa el-A‘zamî, bu eserleri sıralayıp (eṣ-Ṣaḥîḥ, neşredenin girişi, I, 12-14) bunların müstakil birer kitap mı, yoksa eṣ-Ṣaḥîḥ’in veya bir özetini oluşturduğu diğer bir eserin bölümleri mi olduğu hususunda tereddütler bulunduğunu belirttikten sonra bu başlıkların câmi‘ türü kitapların muhtevasına uygun düşmesi bakımından bir kısmını bir eserin bölümleri, bazılarını da müstakil eserler olarak kabul etmek gerektiğini söylemektedir.
Tam adı:
İmam Ebu Bekr Muhammed b. İshak b. Huzeyme
Unvan:
Hadis ve fıkıh âlimi
Doğum:
Nîşâbur, Ocak 837
Ölüm:
Nîşâbur, Şubat 923
Okurlar
5 okur beğendi.
15 okur okudu.
2 okur okuyor.
12 okur okuyacak.
1 okur yarım bıraktı.
Sözler ve Alıntılar
Ali b. Haşim b. el- Berîd, Abdulcebbar b. el- Abbas eş- şibami’den bu isnad ile tahdis etti, dedi ki:
“Resulullah Sallallahu aleyhi ve sellem’e heyet olarak gittik. Yanına girmek için izin istedik. Bize izin verdi. Derken-O’ndan daha çok nefret beslediğimiz kimse olmadığı halde- yanına gittik. Sonra Müslüman olduk. Bey’at ettik. Yanında çıktığımızda O’ndan daha çok sevdiğimiz kimse yoktu..”
Oruçlunun kokusunun kokuların en güzeli olan misk kokusuna benzetilmesi;(1)
Ebû Mûsa Muhammed b. el-Müsennâ... el-Hâris el-Es'ari" den (ra) rivâyetle Resûlullah'ın(sa) şöyle buyurduğunu nakletti:
"Allahu Teâlâ Zekeriyya oğlu Yahya (a.s)'ya beş kelimeyle amel etmesini vahyetti.
Yahudilere de aynı kelimelerle ameli bildirmesini emretti.
Yahya(a.s) sanki bu beş kelimeyi duyurmayı ağırdan aldı.İsa (a.s) Ona geldi ve
"Allah sana ve Yahudilere beş kelimeyle amel etmenizi emretti. Şimdi bunlar Yahudilere ya sen söylersin yada ben söylerim." dedi.
Yahya (a.s) İsa (a.s)'ya "Kardeşim sen söyleme.O kelimeleri senin benden önce duyurmandan ve bu yüzden Allah'in beni helak etmesinden ya da bana azab etmesinden korkuyorum." dedi.
Yahya (as) yahudileri Beyti Maktis’te topladı.
Beyti insanlarla doldurdu. Kalabalıktan insanlar mescidin balkonlarına oturdular.
Sonra Yahya (a.s) onlara hitap ederek söyle dedi;
"Alanu Teâla kendileriyle amel etmem ve sizin de bunlarla amel etmenizi emretmem için bana beş kelime vahyetti.
Bunların ilki; Allah’a hiçbir şeyi ortak koşmamanızdır.
Allah’a ortak koşmamın misali,kendi öz malından altın veya gümüşle bir köle satın alan sonra o köleyi bir eve yerleştirme”Haydi benim için çalış ve bana yaklaş." diyen adamın misali gibidir.
Fakat köle gitmiş sahibinden başkası çalışmaya ve ona yaklaşmaya başlamıştır.
Şimdi hanginiz kölenin böyle davranmasından memnun olur.
Şüphesiz Allah sizi yarattı ve rızık verdi.
Allah’a hiç bir şeyi ortak koşmayın.
Namaz kıldığınızda yüzünüzü kibleden başka yöne çevirmeyin.
Çünkü Allahu Teala, kul yüzünü başka tarafa çevirmediği sürece yüzünü, kulunun yine çevirir.
Sayfa 275 - 3.cilt,Oruç kitapı
Oruçlunun kokusunun kokuların en güzeli olan misk kokusuna benzetilmesi; (2)
**Size oruç tutmayı emrediyorum.**
Orucun misali, bir topluluk içinde bulunup da yanındaki misk kokusu şişesi olan adamın misali gibidir.
Topluluktaki herkes misk kokusumu koklamak ister.
Şüphesiz oruç,Allah katında misk kokusundan daha güzeldir.
**Size sadaka vermenizi emrediyorum.**
Sadakanın misali, düşmanlar tarafindan esir alınmış, elleri boynuna bağlanmış,boynu kesilmesi için kılıca yaklaştırılmış ve "canımı kurtarmanın benden bir fidye kabul etmez misiniz?" deyip az çok vererek sonunda canını kurtaran adamın misali gibidir.
Size Allah'ı (c.c) çokça zikretmenizi emrediyorum. Allah'i (c.c) zikretmenin misali, düşmanlar tarafından izi sürülen hızlıca bir kaleye gelip oraya sığınıp saklanan adamın durumu gibidir.
Kul da böyledir, zikirsiz şeytandan kurtulamaz."
Resûlullah (s.a) söyle buyurdu; "Allahu Teâlâ’nın bana emrettiği beş şeyi ben de size emrediyorum. Bunlar birlik olmak, dinlemek, itaat etmek, hicret
ve Allah yolunda cihad etmektir.
Kim cemaattan bir karış kadar ayrılırsa tekrar islam'a girinceye kadar iman ve islam’ın bağını başından çıkarmış olur.
Kim de bir cahiliye davasını güderse cehennemin yakıtı olur."
"Ya Resûlullah! Oruç tutsa ve namaz kılsa da mi?" denildi. Resûlullah (s.a) şöyle buyurdu;
"Oruç tutsa ve namaz kılsa da.Ey Allah'ın kullar! Sizi mü’minler ve müslümanlar olarak isimlendiren Allah'ın davasıyla davalının."
(Ahmed B. Hanbel)
Sayfa 275 - 3.cilt,Oruç kitapı
Allahu Teâlâ ikram ve cömertliği ile Ramazan ayının ilk gecesi yapılan ibadetleri mü’minlere faziletli kılması;
Muhammed b. Râfĩ...
Enes b. Mâlik in (ra) şunları söylediğini bildirdi:
• Resulullah (sa) üç kere "O size geliyor, onu karşılayın." buyurdu.
Ömer (r.a)"Ey Allah'ın Resulu! Vahiy mi indi?" dedi. Resûlullah (sa) "Hayır" dedi.
Ömer (r.a) "Düşman mi geldi?" dedi.Resulullah (sa) "Hayır" dedi.
Ömer (r.a)"Öyleyse gelen nedir?" diye sordu. Resulullah (sa) " Allahu Teala Ramazan aynın ilk gecesi bu kible ehlinin hepsini bağışlar." buyurdu. Eliyle kibleye doğru işaret etti.
Adamın biri başını sallayarak "vah vah" demeye başladı.
Resulullah (sa) ona "Ey falanca bu sözden kalbin mi daraldı!" dedi. Adam
"hayır, fakat münafıklar aklıma geldi.Onlar da mi affedilecek?" dedi.
Resûlullah (sa) "Şüphesiz münafıklar kafirlerdir.
Kâfir için bu bağışlanmadan hiçbir pay yoktur." buyurdu.'
(Beyhâkî)
Sayfa 265 - 3.cilt,Oruç kitapı
Yolcunun oruç tutmak ve tutmamak arasında serbest olması;
Abdulcebbar b. el-Alâ... Aişe (ra)den şunları rivâyet etti:
Hamza b.Amr el-Eslemî,
Nebî (s.a)’ye seferi iken oruç tutmak hakkında sordu. O, çok oruç tutan bir adamdı.
Nebi (s.a) "Serbestsin; ister oruç tut,ister tutma." buyurdu.
(Buhârî)
Sayfa 369 - 3.cilt,Oruç kitabı
İletiler
Hârun b. İshâk, Ebû Hureyre'nin (r.a) şöyle söylediğini bildirdi:
Nebî (s.a) namazda başlama tekbiri ile kıraat arasında susardı.
Dedim ki "Anam babam sana feda olsun. Başlama tekbiri ve kıraat arasında susuyorsun. Bunun ne olduğunu bana söyler misin?"
Resûlullah (s.a) şöyle buyurdu;
O susma anında şöyle diyorum:
اللَّهُمَّ بَاعِدْ بَيْنِي وَبَيْنَ خَطِيئَتِي كَمَا بَاعَدْتَ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، اللهُمَّ أَنْقِنِي مِنْ خَطَايَايَ كَالثَّوْبِ الأَبيضِ مِنَ الدَّنَسِ،
اللهُمَّ اغْسِلْنِي مِنْ خَطَايَايَ بِالثَّلْجِ وَالْمَاءِ وَالْبَرَدِ "
Allahım! Benimle hatalarımın arasını, doğu ile batı arasını uzaklaştırdığın gibi uzaklaştır. Allahım! Beyaz elbisenin kirden temizlenmesi gibi beni, hatalarımdan temizle. Allahım! Beni hatalarımdan elbisenin kar, dolu ve su ile yıkanıp tertemiz olması gibi yıka."
Sahihi İbni Huzeyme 3/32
Ebû Mûsa... Abdullah'dan (r.a) rivâyetle Nebî'nin (s.a) şöyle buyurduğunu bildirdi:
"Şüphesiz kadın avrettir gizlenmesi gerekir. Dışarı çıktığında şeytan onu yönlendirir. Kadının Rabbine en yakın olduğu yer, evinin en kuytu yeridir.”
Sahihi İbni Huzeyme
Ahmed b. Abde... Ebû Hureyre'den (r.a) rivâyetle Nebî'nin (s.a) şöyle buyurduğunu bildirdi:
"Adem oğlu yaptığı her ameli kendisi için yapar. Bir iyiliğin karşılığı, on katından yediyüz katına kadar verilir.
Allahu Teâlâ şöyle buyurdu;
"Ancak oruç benim için tutulur. Onun mükafaatını ben veririm. Kulum Benim için yemek yemez ve su içmez. Lezzetlerini benim için terkeder.Oruçlunun ağzında kalanların kokusu, Allah katında kıyamet günü misk kokusundan daha güzeldir. Oruçlunun iki sevinç anı vardır; orucunu açtığı zaman ki sevinci ve Rabbiyle buluştuğu zaman ki sevinci."
Sahihi İbni Huzeyme
Yorumlar ve İncelemeler
