1888’de, Norveç’in en büyük yayın kuruluşlarından biri olan Politiken gazetesi ve bağlı dergilerin yayın müdürlerinin oluşturduğu toplantı salonunda hararetli bir konuşma yapıyordu Genel Yayın Sorumlusu Edvard Brandes;
-Arkadaşlar, aynı durumda siz olsaydınız, inanın başka türlü davranmazdınız. Ondan daha düşkün bir başka insan pek az görmüşümdür. Düşkünlüğü elbisesinin yırtık pırtık oluşundan değildi yalnız. Ya o yüzü… Çok uzundu getirdiği müsvedde; tam geri veriyordum ki, birden bire gözlerini, gözlerindeki ifadeyi gördüm. Geri çeviremedim, hiçbir şey diyemedim…
Politiken’e bağlı Ny Jord adlı derginin yayın müdürü, genel yönetmenle çatışmayı göze alamıyor, ancak sözü edilen romanın kendi dergisinde parça parça da olsa yayınlanması fikrinden hoşnutsuzluğunu da dile getirmek istiyordu.
-Peki, Bay Brandes, şunu söyler misiniz bana: bundan sonra, zavallı, acınacak bir görüntüyle karşımıza çıkacak insanların yazdıklarını değerlendirirken ve içimizdeki acıma duygusunu mu yoksa bu güne dek yaptığımız gibi yeni ve ışıltılı yazıları mı ölçü alacağız eserleri dergimizde yayınlamak için?
Edvard Brandes, herkesin önünde aldığı bu sert eleştiriden hoşlanmamış ve hemen yanıtını patlatıvermişti dergi müdürüne;
-Ben size durumu açıklamak için bu kadar anlattım bayım. Bir yazının karakteri yazan bir insanın gözlerinde ancak bu kadar belli edebilir kendini. Hayır diyemeyişimin beni yanıltmadığını görmek istiyorum. Hala kafanızda sorunu çözemediysem, belki başka bir iş yerinde sorunsuz bir iş yapmayı düşünebilirsiniz.
Sesler bir anda kesildi. Ve 1888’de Ny Jord dergisinde yazarının ismi basılmadan yayınlanmaya başlayan bu roman, sonraki yıllarda bir edebiyat klasiği olarak yerini aldı edebiyat tarihinde. Edvard Brandes iki yıl bile geçmeden sözü edilen müsveddeleri, ilk kez kitap olarak basacak ve önsezilerine duyduğu güven yüzünden, Politiken’deki yerini daha bir sağlamlaştıracaktı.
4 Ağustos 1859’da Norveç’in Gudbrandsdal kentinin Lom kasabasında; Pederson adında bir çocuk doğar. Ömrü boyunca; veremi yenecek, açlığı yenecek, çaresizliği bütün duyumlarıyla hissederken Nobel Edebiyat Ödülü’nü alacak, ülkesinin büyük edebiyat ödülünü reddedecek, dünya yazarlarının içine girecek, serserilik edecek ve ömrünün son dört senesinde de yargılanıp vatan haini ilan edilecek bir çocuk…
1876’da kanatlarının farkına varan Pederson, on yedi yaşının coşkusu ve kalabalık ailesinin çektiği sefalet yüzünden, ülkesi içinde, daha sonraları yazacağı romanlarının eşsiz kahramanlarını tanıdığı yolculuklarına başlar. Ama bu yolculuklar ne bir gezidir ne de keşif. Sırt çantasına doldurduğu tarak, kalem, kibrit, mum gibi malzemeleri satmaya çabalayarak, hem kendi yoksulluğunu hem de ailesinin “rahip ol” baskısını yenmeye çabalar. Yeni yerler, yeni insanlar onda daha uzaklara bakma fikrini geliştirir. Cebinde karnını zor doyurduğu bir parayla bakacağı uzaklığın sınırları, üzerinde bulunduğu karla kaplı sokağın sınırlarını geçmez. Çalışamadığı günlerden birinde, zaman geçirmek ve karla kaplı yolların açılmasını beklerken, tanıdığı dükkanlardan birinden eline geçirdiği, büyük şair İbsen’i okur ilk kez. Çarpılır. Sözün tam anlamıyla daha uzaklara bakabildiğini fark eder. Oturur bir şiir yazar. Artık satamadığı kibritler, mumlar ikinci plana itilmiştir. Şiirinin uyduruk bir kasaba matbaasında basılıp, iki üç kişi tarafından okuduğunu görmek sevinçten delirtir bizim çerçiyi. Ardından bir de kısa roman “Esrarengiz Adam”ı yazar. Hiçbir sanatsal değeri olmayan bu kısa romanı, “Bir Karşılama” adıyla yayınlanan diğer bir kısa romanı izler. Artık kararını vermiştir. Yazar olacaktır genç Pederson. Bu işi çok sevmiştir. Kitabını özene bezene yerleştirdiği zarfa hayranlıkla bakar. Zarfın üzerindeki adres, Gudbrandsdal’ın Lom kasabası; yani ailesinin adresidir. İçindeki çocuğu türlü bahanelerle yatıştırarak babasının yanıtını beklemeye başlar. Yanıt, Norveç havası gibi soğuktur. Mektup kağıdı Pederson’un elinde donar: “İyi evladım, güzel, çok güzel. Kitap yazmışsın. Ama artık bir baltaya sap olmanın zamanı gelmedi mi? Aile dostumuz Lensmann’ın bir katip aradığını duydum. Onun yanına git. O sana bir iş ayarlayabilir…”
Ardında bir düş mezarlığı bırakan Pederson, dişini sıka sıka Lensmann’ın yanında katipliğe başlar. Bir tek avuntusu vardır; resmi makamların yazışmalarını yapan bu adamın bürosu o günlerde en büyük Norveç şairi kabul edilen Björnson’un kitaplarıyla doludur. Hayatı boyunca takmak zorunda olduğu kelebek gözlükleri o günlerin armağanıdır Pederson’a. Daha fazla dayanamaz ve bir gün, bir telgrafçıyla evlenen çocukluk aşkını anlattığı “Björger” adlı öyküsünü vurup koltuğunun altına ve bu kez ardına bile bakmadan, büyük kent Oslo’nun yolunu tutar. Kararlıdır. Ya bu iş olacak ya da açlıktan ölecektir. Kimlere kimlere gitmez ki? En sonunda büyük şair Björnson’un muhteşem köşküne girmeyi bile başarır ama sonuç: “Bu yazdıkların beş para etmez. Vazgeç bu işten.” Olur. Girdiği işlerde tutunamıyor, açlık gitgide bastırmaya başlıyordu gırtlağına. Çok geçmeden bir yol yapım firmasında iş bulur. Orada okuma fırsatı daha geniştir. Neredeyse hiç okula gitmemiş Pederson, öyle bir okur ki burada, Strindberg üzerine seminer verecek kadar çok… Altı kişi dinler seminerini. Yılmak var mı Pederson? Yok… Ama yirmi iki yaşında, yazarlık adına açlıktan ölmek tehdidiyle karşı karşıya daha ne kadar dayanabilir? Düşler ülkesi Amerika’yı yeniden keşfeder Pederson. Ve bir zenginin yardımıyla pırr uçuverir o uzak ve hiç olmazsa açlığın olmadığı büyük ülkeye. Bir arkadaşının kereste fabrikasında iyi de bir iş bulur. 1884 yılı her şeyin yoluna girmeye başladığı yıl olacakken, bir sancı göğsünde, bir öksürük krizi, boğulacak sanır kendini. Kan tükürmeye başlar. Teşhis veremdir. “Bir iki aya kalmaz açlık ve parasızlık diye bir derdin kalmayacak.” Ne demek şimdi bu? Adam yirmi beş yaşında ölür mü hiç?
Bari memleketimin topraklarında öleyim düşüncesiyle ve Amerika’yı bırakıp geminin kıçında, Oslo’ya yolculuk başlar. Ha bu gün ha yarın derken bir türlü gelmez son gün. Canı cehenneme ölümün diye bir küfür savurarak soğuk Norveç rüzgarına, yeniden çok sevdiği yazılarına başlar. Bir mikrop gibi kanına işlemiştir yazmak aşkı. Zaten başka türlü nasıl yazılır ki?
Amerika’da okuduğu ve hayran olduğu Mark Twain’le ilgili bir makaleyi gönderdiği gazete bu küçük makaleyi yayınlayacak ve yanlış bir dizgi yüzünden edebiyat tarihine geçecek bir isimi ilk kez lanse edecektir. O güne dek Knut Pederson Hamsund olan isim, “d”siz ve “Pederson”suz, “Knut Hamsun”a dönüşecek ve edebiyat dünyası bu ismi hak ettiği yere koyacaktır. Ancak bu makalenin ardı gelmeyecek; hemen kapının arkasında kırmızı gözleriyle bekleyen açlık yeniden hücuma geçecektir. Verem merem de yok. Ya bir mucize oldu ya da doktorun teşhisinde bir hata var. Öyleyse direngen bir aşkla ve bu kez daha da umut dolu olarak ver elini Amerika yeniden…
Her yolculuk ya da her yeni insan bir öyküdür yazar için. Çünkü “her yüz bir öykü yazar.” Tramvaylarda biletçilik, okuduğu kitaplara dalıp, durakların isimlerini karıştırması yüzünden fiyaskoyla biter. Şansını her zaman hayran olduğu köy yaşantısında denemek ister. Dakota’da ırgatlık yapmaya başlar Knut Hamsun. Yıllar sonra yazılacak “Serserilik Günleri” ve “Bozkırda” eserleri bu günlerin mirasıdır kalemine.
Amerika her ne kadar açlığın olmadığı bir yer olsa bile, çağ şiddetle kendini yeni bir çağın üzerine deviriyor ve Avrupa yeni buluşlarla, sanattaki renkliliğiyle göz kırpıyordu yine. Daha fazla dayanamaz ve bir gemiye atladığı gibi Oslo’ya gider Knut Hamsun. Gemi Oslo limanına yaklaşır ve demirler. Bir gün sonra Kopenhag’a devam edecektir. Hamsun, gecenin karanlık ellerinden alıp boğazını, Oslo’nun ışıklı gecesine çevirir yüzünü. Dayak yemiş bir köpek yavrusu gibi kapandıkça kapanır içine. Oslo ağzını açmış bir canavar gibi, yerleri sarsa sarsa üstüne gelir. Açlık olarak kendini gösteren bu canavar, uzun çatallı diliyle Knut’un gözünde tam bir kabusa dönüşür. Güvertede saklanabileceği en karanlık köşeye kaçar. Bütün gece hızla çarpan yüreğiyle hesaplaşır Knut. Kimdir? Yazar olmaya çabalayan bir serseri, bir göçebe… Parası olmayan ve Oslo’nun onu bir lokmada yutabileceği kadar küçük biri. O gece inmez gemiden ve el yordamıyla cebinden çıkardığı kurşun kalemiyle sigara kağıdına küçücük küçücük yazmaya başlar. Yazdıkça o küçük sözcükler birbirine bulanır ve hızlanan bir sözcük çığına dönüşerek, gürültüyle akmaya başlar kaleminin ucundan. “Açlık” romanı o gece, o korkularla yazılmaya başlarken, Kristiania yani Oslo laneti de bu romanla yenilmeye başlar: “Yumruğunu yemedikçe kimsenin bırakıp gitmediği o garip şehir Kristiania’da aç açına sürttüğüm günlerdeydi. Tavan arasında uyanık yatıyordum…”
Sonra açlık, midesindeki yangını kalemine de taşır ve gözlerinde bir umutla Politiken gazetesine doğru yönlendirir Knut’u. Roman eskizlerinin düzeltmelerini bile yapamadığı o değişik kağıt parçalarının üst üste gelerek oluşturduğu zavallı roman, edebiyat tarihine bir klasik diye geçer. Romanın Ny Jord’da isimsiz yayınlanmaya başlamasıyla sadece edebiyat tarihi eşsiz bir roman kazanmaz, tarihsel bir lanet yenilmiş olur aynı zamanda.
Sonra ailesi gelir romanlarına, sonra çerçilik ederken İbsen’in bir kitabını okuyarak bulaştığı bu hastalıklı yaşayışın büyük ustası Björnson ve diğerleri, ardından Dakota’daki köylüler, on beş yaşındaki sevgilisi ve merhaba dediği herkes neredeyse. Bunlar hayatın sancılarını getirirler loş ışıklı odasına Hamsun’un. Ve hepsi açlığını hatırlatır ona. Bir yanıyla tutkuya dönüşen bir insan sevgisini yazarken diğer yanıyla yalnızlığı seçer o.
1929’da Norveç Edebiyatçılar Birliği kupasını verirler ona. Bu ülkesinin en büyük edebiyat ödülüdür. O güvertedeki yalnızlığını hatırlar. Gecenin iki karanlık el gibi boğazını sıktığını ve Oslo’nun bir dev heybetiyle onu yutmaya hazırlandığını düşünür sürekli. Ve ödülü reddeder. Psikolojisindeki deprem çok hasar vermiştir Knut Hamsun’a. Uzaklaşır insanlardan. İlerleme ve uygarlık denilen şey ona göre vahşi kapitalizmden başka bir şey değildir. O arı, üstün bir insanlık özlemektedir. Her şeyden uzağa gider. Bir tek, hastalık boyutuna gelen yazmaktan uzak kalamaz. 1894’de “Pan”, 1899’da “Victoria” düşer edebiyat dünyasına. Norveç Edebiyatı dünyayı sallar o yıllarda. Köylülerin basit fakat sağlam hayatı ilk kez bu kadar yüceltilir. Onların tedirgin, silik, sıradan hayatlarının oradan oraya savrulması ve toprağın gücü ilk kez bu kadar kuvvetli bir şekilde kutsanır. Doğa ve insan ruhu birleştirilir ve vahşi kapitalizm yerlere çalınır. 1910’lu yıllarda “Sfelfos Kenti” ve “Zamanın Çocuğu” ilerlemenin toprağı öldürdüğüne dair birer eleştiri anıtı gibi dikilir kapitalizmin önüne. Ancak hayatı boyunca acı çeken bir yalnız adamın kendisinden başka yazacağı ne olabilir? Bir kurşun kalemle başlayan hikayesi; 1906’da “Sonbahar Yıldızları Altında”, 1909’da “Hüzünlü Havalar” ve nihayet 1912’de “Son Mutluluk” adlı eserleri onu yaşam tahliline götürür ve bu trilogyanın ortak adı olan “Göçebe”, 1920’nin altın kitabı olarak, Hamsun’a bir çeşit özür niteliğindeki Nobel’i getirir. Bir kır senfonisidir bu. Tamamıyla kendi öyküsüdür yazarın. Ama Nobel şaşırtmamıştır kimseyi. Çünkü ödülden üç sene önce, 1917’de yayınlanan “Dünya Nimeti”, Nobel kazanmış bir diğer İskandinav yazarı olan Selma Lagerlöf’den alınabilecek en iyi eleştirilerden birini almıştır: “Dünya Savaşı olurken, milletler, ordular yüz yıllardan miras bunca emeği kırıp parçalarken, çiftçinin, göçmenin yaratmaktan duyduğu hazzı anlatan kitabın için seni tebrik ederim…”
Her ne kadar halkçı bir yazar olarak anılmasa bile psikolojik nesnelliğin babalarından kabul edilen Knut Hamsun, trajik yaşamını yine trajik ancak bu kez utanılacak bir lekeyle tamamlamıştır. 1948’de, II. Dünya Savaşı suçlularının yargılandığı bir Norveç mahkemesinde sanık sandalyesinde otururken görürüz Hamsun’u. Yargıç suçlamayı okur: “Alman faşizmiyle iş birliği yaptınız. Yazdığınız yazılarla faşizmi desteklediniz… Sonuç, mahkum edildiniz. Mahkumiyetinizle ilgili söyleyecek bir şeyiniz var mı?” … Yok. O söyleyeceğini açıklıkla söylemiştir zaten. Belki hayatı boyunca gırtlağında yumruğunu hissettiği açlığın bir daha kimse tarafından yaşanmaması dileğiyle, Hitler’in parlak söylevlerine aldanmıştır, kim bilir? Bunu herkes kendince bir yerlere bağlayabilir. Ancak bilinen ve herkesin kabul ettiği şu ki; bu ağır lekeyi sadece dört yıl taşıyabildiği ve 19 Şubat 1952’de, Norholm’de bir daha hiç aç kalmayacağı bir yere sırtında büyük bir faşist damgasıyla giderken, 93 yaşında olduğudur.