Hoşça bak zatına kim zübde-i alemsin sen
Merdüm-i dide-i ekvan olan ademsin sen
Şeyh GalipKitabı okudu
O halde "insan-ı kamil" bütün alemlerin özetidir. Kainatta bulunan her şeyin insanda bir örneği vardır.
Vahdet-i vücud anlayışında "birlik" bilgi ve düşüncededir. Salik gerçek varlığın bir tane olduğunu, onunda Hakk ve Hakk'ın tecellilerinden ibaret bulunduğunu bilir. Hakk'ın dışında hiçbir şeyin hakiki bir vücudu olmadığına inanır. Ancak bu bilgi ve inanış, bir nazariye ve akli istidalle elde edilen sonuç olmayıp riyazat ve manevi yükseliş sayesinde ruhi tecrübe ile elde edilir. Bunun manevi ve ruhi tecrübe dışında başka bir yolla bilmenin bir değeri yoktur.
Meşhur tarih felsefecisi İbn Haldun da Şazili mensuplarındandır.
Aşk kelimesinin aslı "ışk" tır. Işk sarmaşık demektir. Sarmaşık nasıl sarıldığı yeri istila ederse, aşk da girdiği kalbi ve vücudu öylece istila ettiğinden, şiddetli sevgiye "aşk" denmiştir.
Ya Rab, bela-yı aşk ile kıl aşna beni ;
Bir dem bela-yı aşktan cuda beni!
Çünkü kalp günah lekeleriyle karardığı gibi, tevbe, zikir ve nafile ibadetle arıtılır.
Hz. Peygamber(s.a.v)bir gün elini İbn Ömer(r.a)'in omuzuna koyarak:"Dünyada ya garip bir insan gibi, ya da yolcu gibi ol." buyurur.
Dünyaya karşı zahid ol ki Allah tarafından sevilesin. İnsanların ellerindekilere karşı zahid ol ki, onlar tarafından sevilesin
İslam şeriatının emrettiği ve yasakladığı hususlar zahiri ve batıni olmak üzere, iki noktada toplanabilir. Bunlardan namaz, oruç, hac, zekât, dille ikrar ve benzerleri zahiri oranlarla yapılması istenen emirler, zina, içki, küfür kelimesi ve benzerleride yapılmaması istenen yasaklardır. İslam'ın ilahi yakınlığa vesile saydığı ameller ise batın ve kalble ilgili olan iman, tasdik, teslimiyet, sabır, şükür, rıza, tevekkül gibi manevi emirlerdir. Manevi yakınlığı gölgeleyen fiiller yine kalble alakalıdır. Sabırsızlık, kibir, ucb, riya ve nimetleri küçümseme gibi.