Cemal paşa, hatıra defterine şu notu düştü:
Fransa bizim Rusya'nın pençesinden kurtulmamızın mümkün olmadığı kanaatindedir. Ve bize neye karşılık olursa olsun yardım etmek istemiyor... Bu kadar büyük hayal kırıklığına uğrayacağımı hiç tahmin etmezdim...
Nasıl aldık ama Edirne'yi :))
...
İngiltere Başbakanı Herbert Asquith de "Türkler Edirne'yi kurtarmaya kalkarsa Anadolu topraklarının da tehlikeye gireceğini" söyleyerek Doğu Anadolu'da Ermenistan kurulmasını ima ediyordu.
30 bin şehit
Süre böyle uzayınca donarak ölümler arttı, harekât faciayla sonuçlandı. Daha çok sayıda şehitler verdiğimiz savaşlar vardır. Fakat Sarıkamış, askerin kumanda hataları yüzünden donarak can verdiği, 30 bin askerin tek kurşun sıkmadan şehit düştüğü bir faciadır.
Çanakkale Boğazı'ndan içeri girdiler. 11.30'da boğazın Anadolu ve Gelibolu tarafındaki Türk tabyalarına yoğun bombardıman başladı.
İtilaf devletlerinin savaş gemilerinden 7 saat içinde Mehmetçiğin tabyalarına 3.340 bomba yağdırılacaktır. Dakikada 8 bomba!..
Öyle ki, gemilere el koyan İngiltere, peşin aldığı 7.5 milyon sterlini de ödemeyecekti!
Bunun hesabı dokuz yıl sonra Lozan'da görülecek, İsmet Paşa dretnotların parasını dokuz yıl sonra Lozan'da Lord Curzon'dan isteyecektir.
Kapitülasyonların kaldırılmasına İngiltere ve Fransa, onlardan daha çok da Alman Büyükelçisi Wangenheim tepki gösterdi. Cavid bey, büyükelçilerle görüşmesinin bu bölümünü şöyle anlatır:
Biraz sonra Wangenheim geldi. Tabiatının aksine, cinnete kapılmış vaziyetiyle, kendimi kudurmuş bir köpek karşısında zannettim. Söz söylemiyor havlıyordu.