Eğer Hıristiyan burjuvazi ile sınıf mücadelesi etnik ve din sel çatışma düzeyine kaydırılmamış olsaydı, bürokrasinin ekonomi üzerinde siyasi denetim kurması, sonunda toplumsal yapı içindeki hegemonyasını yeniden oluşturması anlamına gelebilirdi. Oysa Rum ve Ermeni azınlıklar sadece pazar mantığının taşıyıcıları ve sonunda geleneksel yönetici sınıfı bertaraf edecek kapitalist sistemin burjuva unsurları olarak değil, aynı zamanda bürokrasinin geleneksel sınıf dengelerini yeniden kurmasını engelleyen, emperyalizmin içerdeki destekleri olarak görülüyorlardı. Bu görüş, azınlıkları Osmanlı devleti üzerindeki emperyalist baskı ile özdeşleştiren bir ideolojik perspektif çerçevesinde biçimlenmişti. Rumların ve Ermenilerin Babıali'yle ilişkilerinin evrimi, azınlıkların siyasi örgütleri tarafından da paylaşılmaya başlanan bu bakış açısından kaynaklanıyordu. Savaş başladığında reformcu bürokrasi, hem emperyalist baskıdan kaçabilmek için azınlıkları nötralize etmek, hem de dış baskıların içerdeki desteği olma tehlikesi taşıma yan yeni bir ayrıcalıklı grup bulma ihtiyacıyla aynı anda karşılaştı. Bu nedenle, bürokrasinin siyasi kontrolüne tabi olacak girişimciler Rumlar veya Ermeniler olamazdı; bunların devletin bütünlüğüne karşı bir tehdit oluşturmayan gruplardan gelmesi gerekliydi.
Sayfa 86Kitabı okuyor
1914 Osmanlı Ekonomisinin Durumu
Savaş dönemi hükümetleri, başkentin ve ordunun ihtiyaçlarının karşılanması bahanesiyle pazarı bütünüyle devre dışı bıra kan tahsis mekanizmaları geliştirdi. Klasik Osmanlı döneminin ticaret tekeli sistemi, bütünüyle ve üstelik yeni teknolojiyi kullanarak geri dönmüştü: Ulaşım araçları kıt olduğundan, ürünlerin taşınması için demiryolu kullanma imkanım elde edebilen siyasi gözdeler çabucak büyük işadamı oluverdiler. Aynı zamanda, eski dönemin şehir ekonomisine ilişkin kontrol mekanizmalarım andırır bir biçimde, perakendeci tüccarı ve zanaatkarları korporasyonlar içinde toplama girişimleri görüldü. 1908-1914 döne lminde aktif olan işçi örgütleri de kısa zamanda kapatıldı; işçi-iş veren ilişkilerini düzenleyici mevzuat çıkarıldı. Siyasi düzeyde başlatılan Müslüman müteşebbisleri özendirme süreci taşrada daha da açık bir biçimde sürdürülüyordu. Kooperatif biçiminde örgütlenmiş yeni ticaret şirketleri yanında Müslüman iş adamları parti örgütünün himayesi altında biraraya getiriliyor ve yine ticarete yönelik "milli" şirketler kurduruluyordu.
Sayfa 84Kitabı okuyor
Türk Milleyetçiliği Hangi Koşullarda Doğdu
Balkan savaşları, İttihat ve Terakki'nin Rum ve Ermenilerle ilişkilerinde bir dönüm noktası oldu. Ermeni siyasi partileri İttihat ve Terakki'yi desteklemekten vazgeçmişler ve Ermeni sorununun uluslararası plana çıkarılmasının zorunluluğuna inanmışlardı. Rumlar, Hıristiyan nüfusunun bulunduğu bölgelerin Yunanistan tarafından ilhak yoluyla Osmanlı sorununu kısa yoldan çözmeyi savunan Venizelos'u ve onun "megale idea"sını desteklemeye başlıyorlardı.
İşte bu siyasal bağlam da İttihat ve Terakki önderleri Türk milliyetçiliği politikasına doğru süratle yön değiştirdiler.
Sayfa 81Kitabı okuyor
Jön Türkler
Gerek reformcu, gerekse devrimci hareketleri başlatan "entelektüeller" yurtdışında veya yeni kurulmuş okullarda yüksek eğitim gören bürokrat kesiminden geliyordu. Batı'daki benzerlerinin tersine, bunların çoğu devlete hizmet amacını güden teknik veya askeri okullarda eğitilmişler, ama Avrupa siyasi geleneği içindeki çağdaş akımlardan da etkilenmişlerdi.
Devlet idaresi için yetiştirilmiş olmakla birlikte, sadece etken yönetimi amaçlayan teknokratik bir kadro oluşturmuyorlardı.
Ama, hümanist veya eleştirel bir kültürün temsilcisi de değil diler. Başlıca amaçları, iç çatışma ve dış baskılarla başa çıkabilmek için devletin ıslahı oldu
Sayfa 68Kitabı okuyor
gayrimüslim burjuvazinin yabancı sermayenin basit bir uzantısı olduğu, İngiliz ve Fransız tüccarların kullandıkları bir araçtan başka bir şey olmadığı sonucu çıkarılmamalı. Tersine,19. yüzyılın ortalarındaki hızlı büyümenin Osmanlı aracılarının bağımsız evrimi için gerekli şartları yarattığı ve bu aracıların kendi iktisadi alanlarını koruyabilecek güce eriştikleri anlaşılıyor. Ama bu evrim, bütünleşmenin yapısal parametrelerini tehdit eden bir muhalefeti beraberinde getirmedi: Osmanlı bur juvazisi, yabancı sermayenin yarattığı mevzilerin bir kısmını devraldı.
Özellikle, Avrupa ekonomisinin krize girdiği son dönemde, Selanik, İzmir ve İstanbul gibi birkaç şehirdeki Rum tüccar ve sanayicileri, girişimlerine devletten destek alabilmek için büyük gayret gösterdiler. Hıristiyan burjuvazi siyasi arayışlar içine girdiğinde (özellikle 1909 sonrasında) , Avrupa devletler arası sistemi Osmanlı İmparatorluğu'nu parçalanmaya mahkum etmişti. İmparatorluğun varlığını sürdürme şansı daha yüksek olsaydı, devlet-burjuvazi ilişkisi farklı bir şekilde gelişebilirdi. Ama, Hristiyan burjuvazinin yürüttüğü politika, imparatorluğun parçalanacağı öngörüsü üzerine temellendirildi.
Sayfa 64Kitabı okuyor
Demiryollarının ve limanların ticaret hacmini artırdığı ve daha önce mahalli pazara dönük üretim yapan üreticileri dünya ticaret şebekelerine açtığı apaçık ortadadır. Belediye hizmetleri ise (tramvay, elektrik vs.) yeni ticaret burjuvazisinin içinde yaşadığı fiziksel çevreyi yaratarak, insanların hayat tarzlarını uzaktaki metropollere göre biçimlenfirdi. Bu hayat tarzları gittikçe artan oranda lüks tüketim malı ithalatı gerektirdi.
Belediye hizmetlerinde yapılan yatırımın bu dolaylı etkisinin en belirgin biçimde görüldüğü yerler, Selanik, İzmir ve İstanbul başta olmak üzere hızla gelişen liman şehirlerinin "Avrupalılaşmış" kesimleriydi. Bu şehirlerde, trenlerin, elektrik şebekelerinin ve yolcu vapuru hizmetlerinin işletimi bütünüyle yabancı sermayenin elindeydi. Şehirlerdeki yeni iktisadi faaliyetin büyük bölümünün aslında ticareti tamamlayıcı nitelik taşıdığı söylenebilir; bu tamamlayıcılık ihracat ve ithalata faal olarak katılma biçimini aldığı gibi, yeni burjuvazinin tüketim ihtiyaçlarını karşılama biçiminde de gözüküyordu
Sayfa 61Kitabı okuyor