Çeviriye DairKitaba dair zihnimdekileri toparlayana kadar çevirisi ile ilgili bir kaç şeyi önden yazmak istiyorum:
Bilmediğim bir dilde yazılmış bir kitaptaki çeviri hatalarından/tercih sorunlarından bahsedeceğim. Peki buna nasıl cüret ediyorum? Türkçe okuduğum metindeki sorunları fark edip üzerine düşünerek. Cümleyi defalarca okuyup anlamayınca, önce İngilizce çevirisine, sonra Fransızca özgün haline baktım. Google Translate ve sözlük sitelerinin yardımıyla cümleyi sonunda anlayınca çevirinin o kısmının sorunlu olduğuna kanaat getirdim.
Kitabımız İthaki Yayınları’ndan Şubat 2021’de ilk baskısı yapılan Michel Houellebecq’in İtaat’i (Soumission), çevirmen Başak Öztürk:
Sayfa 12:
Özellikle de, neredeyse her sene bir dostum olurdu - ya da o zamanlar dendiği gibi (belki hâlâ öyle deniyordur) kız arkadaşlarım.
Özgün metin:
Surtout, j’avais eu des maîtresses – ou plutôt, comme on le disait à l’époque (et comme on le disait peut-être encore), j’avais eu des copines – à raison d’à peu près une par an.
İngilizce çevirisi:
Mostly I had mistresses – or rather, as people said then (and maybe still do), I had girlfriends, roughly one a year.
Ben Türkçe çeviriyi okuyunca önce neden “dostum” dediğini anlamadım, sonra aklıma geldi bunun Türkçe argoda metres demek olduğu. Ama ne gerek var çağdaş bir çeviride çok eski bir argo ifadeyi kullanmaya. “Metres” daha anlaşılır değil mi? Zaten çevirmen aynı sözcüğü 145. sayfada “metres” olarak çevirmiş.
Sayfa 39:
Yani bu kadın aday sonuçlar üzerinde hiç olmadığı kadar etkiliydi.
Özgün metin:
Celle-ci, donc, jouait une très grosse partie – la plus grosse partie de sa vie, sans aucun doute.
İngilizce çevirisi:
So Ben Abbes was playing for high stakes – no doubt the highest stakes of his life.
Burada bahsedilen aday Mohammed Ben Abbes. Yani bir erkek ama Türkçe çeviride “kadın aday” diyor. Okur olarak ister istemez kafanız karışıyor ve araştırıyorsunuz. Sorun şu: Özgün metindeki “sa vie” ifadesi “onun hayatı” demek ama “sa” dişil bir zamir, dolayısıyla çevirmen, adayı kadın sanıyor. Ama Fransızcada ses uyumu önemli. Alıntılıyorum: “Ses uyumu nedeniyle iyelik sıfatı bir sesli harfle başlayan isimden önce geliyorsa tüm dişil iyelik sıfatları eril olur.” Dolayısıyla ortada bir kadın aday yok, önceki sayfada belirtildiği üzere müslüman bir erkek aday var. Özgün metindeki ek cümlenin çevrilmemesine hiç girmiyorum.
Sayfa 200:
Öğrenciler şimdi elbette türbanlıydı, genellikle beyaz türban takıyorlardı ve kemerlerin altında ikili üçlü gruplar halinde dolaşıyorlardı, bu bana biraz bir manastırı anımsattı, en azından genel izlenim inkâr edilemez biçimde çalışma üzerineydi.
Özgün metin:
Les étudiantes étaient maintenant, bien entendu, voilées, en général voilées de blanc, et se promenaient à deux ou trois sous les arcades, cela faisait un peu penser à un cloître, enfin l’impression d’ensemble était indéniablement studieuse.
İngilizce çevirisi:
Nowadays, of course, all the female students wore veils, mainly white veils, and as they strolled in groups of two or three under the arcades, the place had the look of a convent – at any rate, the overall impression was undeniably studious.
Gördüğünüz üzere Türkçe çevirideki “çalışma üzerineydi” ifadesinden bir şey anlaşılmıyor. İngilizce çevirisi ve özgün metin üzerinde biraz çalışınca sözcüğün “çalışkan, çalışmayı seven, akademik; özenli, titiz” anlamları olduğu görülüyor. Yani ortam “inkar edilemez biçimde akademik” görünüyordu.
Sayfa 203:
Bir başka makalede zenginliğin eşitsiz bir şekilde dağıtılmasından yana olduğunu açık bir şekilde ifade ediyordu. Gerçek bir Müslüman toplumda sefalet sona ermeliyse de (fitre ve zekât İslamın beş şartından birini oluşturuyordu) bu, katlanılır bir fakirlik içinde yaşayan büyük halk kitleleri ile lüks hayatın ve sanatın ayakta kalmasını garanti altına alan büyük harcamaları yeterince yapabilmesi için küçük zengin azınlık arasındaki belirgin farkın tam olarak kapanmasına izin vermemeliydi.
Bu alıntının özgün metnini ve İngilizce çevirisini paylaşmama gerek yok. Az çok anlaşılıyor ama daha iyi anlamak için özgün metne ve İngilizce çevirisine baktım, anladığım şu:
Bir başka makalede zenginliğin eşitsiz bir şekilde dağıtılmasından yana olduğunu açık bir şekilde ifade ediyordu. Gerçek bir Müslüman toplumda sefalet sona ermeliyse de (fitre ve zekât İslamın beş şartından birini oluşturuyordu) zengin azınlığın, lüks hayatın ve sanatın ayakta kalmasını garanti altına alan büyük harcamaları yeterince yapabilmesi için katlanılır bir fakirlik içinde yaşayan büyük halk kitleleri ile bu küçük zengin azınlık arasındaki belirgin farkın tam olarak kapanmasına izin verilmemeliydi.
Bunların yanında “taramalı tüfek” (makineli tüfek) ve “yirmi seneden beri” (yirmi senedir) gibi ufak tercih hataları da var.
Özetle:
Bence bu sorunların hepsi iyi bir editörlük ve son okuma ile çözülebilirdi. Çünkü ben de sadece okuyarak fark ettim. Bana göre kitabın genelinde çok akıcı bir çeviri yapan çevirmenimiz Başak Öztürk’ün bu sorunlarla ilgili sorumluluğu düzeltiyi yapan Emirhan Burak Aydın’dan daha az. Ya da bütün sorumluluk çevirmen ve editörlere işlerini layıkıyla yapacak zamanı vermeyen yayınevinde.
