Aliya İzzetbegoviç’in Türkçe olarak da neşredilen otobiyografisi ‘Tarihe Tanıklığım’ sadece Aliya’nın hayatının değil onun kaderiyle sıkı sıkıya örtüşen Bosna tarihinin ve bağımsızlık savaşının da önemli ipuçlarını sunuyor bizlere. Aliya’nın kitapta yazdıklarına göre, dedesi İstanbul’da askerliğini yaparken Üsküdar’da yaşayan bir Türk ailenin Sadıka isimli bir kızıyla evlenir ve Bosna’ya döner. Yani, Aliya’nın babaannesi bir Türk’tür. Zaten babası da Türkçe anlar ama çok fazla konuşamazmış.
Aliya İzzetbegoviç, dine düşkünlüğünün temelinde kısmen de olsa annesinin yattığını söyler. Annesi dindar bir kadındır ve hiç aksatmadan her sabah namazına kalkar; bundan çok hoşlanan küçük Aliya’yı da kaldırır ve camiye gönderir. Hodzijizka Camiinin ihtiyar imamı Mujezinoviç ( Müezzinoğlu ) her sabah mutlaka Rahman Suresini okur ve bu küçük Aliya’yı adeta cezb eder.
Aliya’nın okul yılları Yugoslavya’da komünist fikirlerin hızla yayıldığı bir dönemdir. Ancak o, komünizmin Avrupa’daki faşizme karşı bir hareket olarak yayıldığını ve birinin kara totalitarizmse öbürünün de kızıl totalitarizm olduğunu düşünür. Yoğun ateizm propagandalarına rağmen içinde her zaman taşıdığı Allah inancı galip gelir ve kendi ifadesiyle ‘ inancı bir-iki yıllık sallantıdan sonra geri gelir.’ Üstelik bu kez sadece bir ata mirası, gelenek olarak değil, yeni baştan edinilmiş ve bir daha da hiç kaybedilmeyecek bir inançtır artık!
Aliya’nın aynı ismi taşıdığı diğer dedesi Bosna’da bir validir. Birinci Dünya Savaşını başlatan suikastın ardından Avusturyalılar suçlu olsun olmasın pek çok Sırp’ı tutuklamaya başlarlar. Bu sırada Aziziye’de kırk kadar masum Sırp da tutuklanır ancak dedesi bu haksızlığa izin vermez. Duruma müdahale edip onları kurtarır. 1944’te ise Ustaşalar’dan kaçıp, Müslüman bölgesine girmek isteyen Aliya, yolda Sırpların eline düşer. Çetnikler epey bir işkence yaparlar ve boğazını keserek onu öldürmeye karar verirler. Ancak Çetnik komutanlardan birisi olan Albay Keseroviç, Aliya’nın kim olduğunu öğrenir ve öldürülmemesi emrini verir. Çünkü dedesinin 30 yıl önce ölümden kurtardığı Sırplardan birisi de odur!
Tarihe Tanıklığım’da bunlar gibi pek çok kişisel hatırası var Aliya’nın. Kitap hacimce kalın lakin Bosna Savaşı’na ve Bosna’ya ilgi duyanlar için hiç de sıkıcı değil. Aliya’nın şahsi tarihine paralel olarak Boşnakların tarihini de okuyabiliyorsunuz. Hatta 1992-95 arasındaki kara günler o kadar ayrıntılı anlatılıyor ki Bosna iç politikasını ve savaşın seyrini dahi ince ayrıntılara kadar öğrenebiliyorsunuz.
Rahmetli Aliya İzzetbegoviç büyük bir adamdı. Bir entelektüel, bir aydın, bir mütefekkir. Belki bunların hepsinden daha az siyasetçi daha fazla demokrat idi. Genç Müslümanlar teşkilatıyla başlayan siyasi hayatında hep zorluklarla mücadele etmiş ancak Osmanlı/Müslüman kimliğini hiç unutmamış değerli bir şahsiyetti. Bugünkü siyasal İslamcı politikacılarla zerrece alakası yoktu.
Belki de son güzel Osmanlı idi…
