Dikkat! Bu kitap 29 günde yazılmıştır.Öncelikle şunu belirteyim ki klasik bir kült kitabı -özellikle de bu kitap Dostoyevski'ye aitse- her zaman iyi bir çevirisi olan yayından okumak gerekiyor. Bu kitabı daha önce kötü bir yayından alıp okumayı yarım bırakmıştım ve kendime ben en iyisi mikrofonu İş Bankası Yayınları'na bırakayım demiştim. Şimdi bu diziden okudum ve bu davranışımın meyvelerini de yeterince aldığımı düşünüyorum.
KİTABIN HİKAYESİ VE İÇERİĞİNDEN İLGİNÇ NOTLAR
1) "KUMARBAZ" KİTABININ GERÇEK YAŞAM İLE İLİŞKİSİ
Dostoyevski bu kitabı 1867 yılında stenograf yani bir çeşit hızlı yazıcı olan Anna Grigoryevna Snitkin’in yardımıyla tamamlar ve daha sonra da bu kadınla evlenir. Anna ile bir müddet Avrupa’da yaşayan Dostoyevski aynı zamanda kumarbaz bir insan olduğu için Avrupa'da çok büyük paralar kaybeder. Rusya’daki dostlarından borç para ister. Kitaplarının yayımcısıyla anlaşma yapar, alacağı parayı romanları tefrika edilmeden alır ve hepsini yine kumarda bitirir..
2) KİTAPTA GEÇEN POLİNA KARAKTERİ HAKKINDA İLGİNÇ DETAYLAR:
Dostoyevski'nin yaşamında büyük bir aşk beslediği genç ve son derece güzel olan Polin Suslova adında bir kadın vardır. Bu kadın Dosto'nun diğer romanlarında da karşımıza şu şekilde çıkmıştı:
Suç ve Ceza: Raskolnikov'un kız kardeşi Dunya,
Budala: Nastasya,
Cinler: Liza
Karamazov Kardeşler: Katerina İvanovna
Bu romanlarda karşımıza farklı karakterlerde çıkan Polina Suslova, "Kumarbaz"da ise bizi daha yakın bir isimle Polina Aleksandrovna ile karşılıyor. Polina karakterini anlamak gerçekten beynimi çok yakan bir süreçti. Hatta kitabın bir sayfasına Polina'yı çözemiyorum diye not düşmüşüm. Çünkü Polina soğuk, küstah, bencil, karşıdakine hep küçümser şekilde bakan ama bazı zamanlarda ise fazla duygusal ve şefkatli olan hastalıklı bir karakter gibi gerçekten. Sanırım belki de bunlar gerçek hayattaki Polina'nın yansımaları olsa gerek.
3) KİM BU POLİNA SUSLOVA?
Eski bir mujik kızı olan Suslova, arzularının peşinden gitmeyi tercih eder. Fakültelere yazılır ama derslere girmez. Devrimcidir. Tanrı’ya inanmayan solgun yüzlü bir feministtir. Güvenilmezdir. Sert bakışları olan görkemli bir kadın olduğu söylenir. Aynı zamanda o bir nihilisttir. Onu tanıyanlardan birisi; sadece içinden geldiği için adam öldürebileceğini söyler. Ruhundaki karmaşayı kendisinden 16 yaş büyük Dostoyevski’nin çözebileceğine inanır. Ne var ki Dostoyevski düşündüğü gibi biri değildir. Suslova’nın yanında çirkin kalır. Dostoyevski borçlardan bunalmıştır. Sara hastasıdır. Kuşkucu biridir. Suslova, bütün varlığını ona teslim etmek isterken Dostoyevski ona teslim olur. Kurtarıcısı olarak gördüğü adam gözyaşları içinde ayaklarının dibine yığılır zaman zaman. Suslova, korkunç bir kıskançlıkla saplantılı bir âşığa dönüşen Dostoyevski’den nefret eder, ondan tiksinir. Günlüğüne, “Dostoyevski’den nefret ediyorum. İnancımı ilk öldüren oydu.” diye yazar.
Kardeşi Nadezhda Suslova, Polina'nın istediği üzerine bir mektubunda Dostoyevski’yi “Başkalarının acıları ve gözyaşları senin için içki ve etten ibarettir.” diye suçlar. Dostoyevski’nin bu mektuba cevap olarak yazdığı mektup ise hiçbir zaman bulunamaz. Polina Suslova’nın Henüz Türkçeye çevrilmeyen günlüğünde Dostoyevski ile olan ilişkisinden bahseder. Dostoyevski ise romanlarında söz eder ondan. “Kumarbaz” romanında açık açık ondan söz eder. Aralarında geçen kimi konuşmaları romanında yer vermekten çekinmez.
Polina Suslova; 1880’de kendisinden 16 yaş küçük eleştirmen Vasily Rozanov ile evlenir; fakat bu evlilik altı yıl sürer. Polina Suslova altı yılın sonunda kocasını terk eder.
Dostoyevski 1881 yılında öldüğünde cenaze törenindeki otuz bin kişi arasında Polina da var mıydı? Bilinmez...
4) ALEKSEY İVANOVİÇ VE DOSTOYEVSKİ BAĞLANTISI
Aleksey İvanoviç bir outchiel yani öğretmendir. Dostoyevski ile Aleksey İvanoviç arasında pek çok benzerlik bulmak mümkündür. Aleksey, kitapta geçen General’in çocuklarının öğretmenidir. Polina ile tanışması da bu eve geldikten sonra olur. Dostoyevski’nin Polina'dan önce sevdiği ve daha sonra da evlendiği Mari Dimitriyevna İssayev ile tanışması da buna benzer. Önceleri İssayev ailesinin küçük çocuklarına özel dersler veren Dostoyevski, daha sonra Bayan İssayev’e âşık olacak ve onunla evlenecektir. Yazarın gerçek yaşamındaki öğretmenlik rolü, bu kitapta da farklı bir biçimde tekrar karşımıza çıkıyor.
Kumarbaz'da sürekli kendini sorguluyor Aleksey. Sayfa 118'de "Şu ana dek kendimi anlamış değilim! Bütün bunlar bir rüya gibi geçti... şiddetli ve samimi olan tutkum bile geçti... peki tutkum nereye gitti? Bazen aklıma bir düşünce geliyor: Acaba o zaman aklımı mı kaçırmıştım, aslında bir akıl hastanesinde miydim? Belki de hâlâ oradayım, belki de bütün bunlar sadece bana olmuş gibi göründü, belki de hâlâ öyle görünüyor..."
Aleksey'in ayrıca çoğu küçümsemelere katlanması, çoğu lafları alttan alması beni çıldırttı gerçekten..Ve sonlara doğru düşlerine bile giren rulet sevdasıyla yapmış olduğu davranışlar bu kadarı da pes dedirtti.
Sayfa 171'de ise Bay Astley adlı karakter ile Aleksey'in sohbeti gerçekten büyük bir dramdı.
"Katıyürekli olmuşsunuz, -dedi,- Sadece yaşamdan, şahsi ve sosyal çıkarlardan, insanlık ve vatandaşlık sorumluluklarınızdan, dostlarınızdan (her şeye rağmen dostlarınız vardı), kazanmak haricinde her tür amaçtan uzaklaşmakla kalmamış, hatıralarınızdan bile uzaklaşmışsınız...Ben sizi yaşamınızın en tutkulu, en güçlü olduğunuz zamanındayken hatırlıyorum, ama kendinize dair o zamanki en iyi izlenimleri unuttuğunuza eminim; hayalleriniz, en acil günlük arzularınız artık ortadaki on ikiden öteye gitmiyordur, bundan da eminim! "
Gördüğümüz üzre bu belki de Aleksey karakteriyle yapılmış olan bir Dostoyevski özeleştirisidir, kim bilir?
5) BU KİTAP 29 GÜNDE YAZILMIŞTIR!
Dostoyevski, 1867’de yazdığı “Kumarbaz” romanının planını 1863’te Polin’le yaptığı Avrupa seyahatinde planlamıştır; fakat karısı Mari Dimitriyevna’nın ağır hastalığı ve daha sonra da ölümü eserin hemen yazılmasına imkân vermemiştir. 1866’da “Suç ve Ceza”nın yayımlanması her ne kadar Dostoyevski’nin ününü arttırsa da para sıkıntısının giderilmesine yardımcı olmamıştı. Dostoyevski, yayımcı Stellovski’yle en geç Kasım ayında teslim edilmek üzere bir roman üzerinde anlaşmıştı. Fakat anlaşmanın bitmesine bir ay kala Dostoyevski daha bir satır bile yazmamıştı. Anlaşma, yazarın romanı vaktinde teslim etmemesi durumunda Dostoyevski’nin bundan sonra yazacağı bütün eserlerin telif hakkını Stellovski’ye veren ciddi bir madde içeriyordu. Fakat süre bitmeye doğru, yakın dostu Miliukov’un vasıtasıyla bir stenograf bulan Dostoyevski, “Kumarbaz”ı 29 günde yazar. :)
7) DES GRİEUX KARAKTERİNE FRANSIZ YERGİSİ
De-Grie de bütün Fransızlar gibiydi. Yani çıkarlarına olduğu, gerekli gördükleri zaman neşeli, cana yakın; neşeli, cana yakın olmalarına gerek kalmayınca da son derece can sıkıcı…
Bir Fransız nadiren doğal olarak nazik davranır; onun nezaketi genellikle hesaplıdır ve bir hile içindir. Mesela romantik, özgün, gösterişli görünme ihtiyacı duyarsa kendisini hemen en basmakalıp, en bayağı fikirlerle ifade etmeye başlar. Bir Fransız doğal hâliyle en kaba, en bayağı en önemsiz özellikler yığınıdır, yani dünyanın en sıkıcı yaratığıdır. Sadece acemiler, özellikle de Rus kadınları Fransızların büyüsüne kapılabilir. Makul her insan bu hesaplanmış, bayat salon nezaketinin, serbestliğin ve neşenin katlanılmazlığını hemen fark eder.
6) NEDİR BU DÜELLO?
Düellonun Rus edebiyatı tarihinde önemli bir bir yeri olduğu kesin. Dostoyevski de dahil bir çok Rus yazarın sevdiği ve hayranı olduğu Rus Puşkin, Antes baronu tarafından bir düelloda öldürülmüştür. Dostoyevski, Çermak okulunda okuduğu 1837 senesinde hem çok sevdiği annesinin hem de çok sevdiği şair Puşkin’in ölüm haberini alır. Bu iki ölüm yazarı çok derinden sarsar. Özellikle Puşkin’in genç yaşta ölümü bütün ülkede büyük bir üzüntü meydana getirmiştir. Dostoyevski, “Kumarbaz” romanında da “düello”dan bahsetmiştir. İlk bakışta “düello”nun romanda bu kadar çok yer alması garipsense de Dostoyevski’nin yaşamında Puşkin’in ölümünün ne kadar derin etkiler bıraktığını göstermesi bakımından ilgi çekicidir.
10) SON OLARAK
Realizmin öncülerinden birisi olan Dostoyevski; “Kumarbaz” kitabında insanların bir tutkuya bağlanınca ondan vazgeçmenin çok zor olduğunu, duyulan sağlıksız bir aşkın bazı gerçekleri örttüğünü ve insanı köleştirdiğini anlatıyor. Bu kitaba tam olarak Dostoyevski'nin hayatını anlatan bir roman olarak bakamayız. Sadece yazarın derin bir kumar tutkusu bu kitaba öncülük etmiştir diyebiliriz.
Diğer yapıtlarına göre zayıf kaldığını düşündüğüm bir eser oldu Kumarbaz. Kitabın yarısından da fazlasını geçtikten sonra bu kitap Dostoyevski'ye ait olduğunu ancak o zaman göstermeye başladı. Belki de sebebi kısa sürede yazılmasıdır. Son kısım çarpıcıydı ama yine de beklediğim iki seçenekten birisiydi. ya tutku ya devrim. iki seçenek. kazanan tutku oldu :')
