Ne var ki, feodalite, toplumun yapabildiği en ilkel örgütlenmedir, öyle ki insanoğlu, bir adım geriye gitse, Taş Devri'ne dönecektir. Bu örgütlenme geleceğin Avrupası için atlama tahtası olmayacaktır. Daha çok bir ayak bağı -ölü bir çağdan, ölümler çağından kalmış bir mirastır-. Orta çağ başlarından itibaren feodalite itici güç değil, bir fren oldu. Gotik Batı dehâsının üzerinde bina edileceği temel taşlarından biri değildi: aksine, aşılması gereken bir engeldi -ve bu engel aşılmıştır-.