Cumhuriyet ideolojisi açık beyanlarında Diyanet'i kendisi gibi yeni bir kurum ve fikir olarak takdim eder. Fakat toplumda karşılığı olan bir meşruluk sağlayabilmek için onu zimni olarak Şeyhülislâmlıkla bir şekilde ilişkilendirir. Cumhuriyetin tercihlerine sadık akademisyenler, hatta İlahiyatçılar ve Diyanet mensupları da bunu yaparlar. Hukukçu, tarihçi akademisyenler (bunlar arasında Ömer Lütfi Barkan, Halil İnalcık da var) Diyanet'in meşruluğunu savunabilmek için şer‘î hukuk-örfî hukuk tartışmaları ve şeyhülislâmı padişahın atayıp azletmesi üzerinden Osmanlı Devleti'nin zaten "laik" bir devlet olduğunu ve din işlerinin devlete bağlı bulunduğunu da savunurlar.
Aslında bu zayıf ve şeklî bir ilişkilendirmedir ve esas itibariyle Diyanet'i ve laikliği içeriden gerekçelerle konumlandırmak ve meşrulaştırmakla alakalıdır. Çünkü Şeyhülislâmlık halifelik-padişahlıktan sonra sadrazamlıkla neredeyse eşdeğerli, bazı bakımlardan ondan üstün olarak devletin en üst ve itibarlı makamı ve geniş yetkilerle donatılmış bir kurumudur. Yasama, yürütme ve yargı alanlarında başka herhangi bir merci ile mukayese edilemeyecek ölçüde yaygın ve etkin yetkileri, görevleri bulunmaktadır. Adaleti ve hakkı/hakkaniyeti hem fikren o kurar ve geliştirir hem de bizzat icra eder, sağlar (ihkâk-ı hak onun işidir). XIX. yüzyılın ortalarına kadar eğitim (medreseler) bütünüyle ona bağlıdır. İnsanüstü karakteri de ilim-irfan üzerinden teşekkül eden ve mânevî taraflarıyla toplumsal karşılığı da olan bir otoriteye sahiptir. Bilgiyi kuvvetli bir mantık etrafında o aktarır ve üretir, yeniden yorumlayarak o yayar, değeriyle birlikte geleceğe o taşır. Adliye (yargı) ve hemen her alana uzanan vakıflar da öyledir (Modernleşme döneminde üç bakanlik; Maarif, Adliye ve Evkaf nezaretleri Şeyhülislâmlığın bünyesinden çıkacaktır). Narh (fiyatlandırma) ve çarşı-pazar kontrolleri, iç emniyet gibi bugün belediye hizmetlerine dahil olan birçok faaliyet alanı da vakıflarla, esnaf teşkilatlarıyla irtibatlı olarak ilmiyeye mensup kadılar tarafından yönetilmekte, yürütülmektedir.
Sayfa 101Kitabı okudu
·
5 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.