Dinler tarafından egemenlik altına alınma çabalarına rağmen bilim, tek tek bilim emekçilerinin ve onları zorlayan maddi koşulların ürünü olarak gerçekleştirdiği birikimler sayesinde, Rönesans patlamasının koşullarını oluşturmuş ve sonrasında hızlanan bir evrim içine girmiştir. Hıristiyan dünyada bilimsel karanlığın yaşandığı dönemde Müslüman dünyada gelişen çeviri ve yorumculuk esasına dayanan bilim, kısmi bir gelişme gösterdiyse de Gazzali'de ifadesini bulan din felsefesinin karşı saldırısı sonucunda, pek fazla somut ürün veremeden ta günümüze uzanan bir karanlığa gömülmekten kurtarılamamıştır