Mesnevi Hakkında Bilgi
MESNEVÎ
Mevlânâ'nın Mesnevî'si "mesnevî”34 tarzıyla yazıldığı için bu adla anılmaktadır. Mevlânâ, Mesnevî'sinde eserini "Mesnevî" / "Hüsâmî-nâme" / "Saykalü’l-ervâh” (Ruhların Aynası) gibi sıfatlarla anmasına rağmen, ona özel bir isim vermemiştir. Buna rağmen Mesnevî-yi Ma’nevî eserin tam ismi olarak kabul edilir; Mesnevî-yi Şerîf ismiyle de bilinir.
Mesnevî, Mevlânâ'nın en yakın mürid ve dostlarından Çelebi Hüsâmeddîn'in ricâsı üzerine yazılmaya başlanmıştır, Rivâyete göre, Çelebi Hüsâmeddîn bir gün Mevlânâ'ya, âşıkların (müridlerin) Hakîm Senâîinin, Ferîdüddîn-i Attâr'ın kitaplarını okuduklarını, gönlünün buna râzı olmadığını; onlar için tarîkati ve tasavvufu anlatan bir eser yazma zamânının geldiğini arz etti. Esâsen aynı şeyler Mevlânâ'nın da aklından geçen düşüncelerdi. Mevlânâ sarığının arasından Mesnevî’nin ilk on sekiz beyitinin yazılı olduğu bir kâğıt parçası çıkardı ve Hüsameddîn Çelebi'ye uzattı. Mevlânâ râzı olmuştu, fakat bir şartı vardı: O söyleyecek, Hüsameddîn Çelebi yazacaktı. H. Çelebi bunu canla başla kabul etti ve hemen işe koyuldular.35 Gece gündüz demeden, Mevlânâ söylüyor, Hüsâmeddîn Çelebi yazıyordu. Böylece birinci cilt tamandandı (660/1262).36
Mesnevi’nin ikinci cildine hemen başlanmadı. Çünkü bu esnâda Çelebi Hüsâmeddîn'in hanımı vefat etmişti. İkinci cilde, iki yıl aradan sonra, 662/1264 yılında başlandı ve fâsıla verilmeksizin, 666/1268 yılına gelindiğinde Mesnevî'nin VI. ve son cildi 37 tamamlanmıştı. 38 Yazılan yerler Mevlânâ'ya arz ediliyor, gerekli düzeltmeler yapılarak metinlere son şekli veriliyordu.
Mesnevî, hikâyelerden oluşmaktadır. Mevlânâ, tasavvufî düşüncesini ve tarîkat anlayışını bu kısa, bazan da uzun hikâyeler yoluyla aktarmaktadır ki, bilhassa kısa hikâyecilik modern edebiyatta bile çok tutulan39 bir edebî yazım türüdür. Bu tür eserler İslâmî kültürün bir parçası mâhiyetindedir.
Hakîm Senâî'nin (v. 525/1131) Hadîkatü’l-Hakîkat'i,
Ferîdüddîn-i Attâr'ın (v. 627/1230) Mantıku’t-Tayr'ı,
Şeyh Sâdî-i Şirâzî'nin (v. 691/1292) Bostan ve Gülistan'ı ve İlâhî-Nâme'si40
gibi eserler Mevlânâ'nın Mesnevî'si ile aynı türdendir. Ancak, Abdülbâkî Gölpınarlı Mesnevî'nin diğerlerinde olmayan üç özelliği hâiz duğunu belirtir.
1-Mesnevî'de beyitler arasında konu bütünlüğü vardır. Beyitler rastgele söylenmiş ve o anda kaleme alınmış şairâne ilhamlar değildir. Dolayısıyla, Mesnevî beyitleri belli bir maksat için söylenmiştir.
2-Mesnevî'de diğerlerinin tersine, şiir vezne değil, aksine, vezin şiire uymak zorundadır.
3-Dil tamâmiyle halk dilidir 41
Mesnevî'de hikâyelerin düzenli olarak nakledildiği gözlenmez. Bir hikâyeye başlanır, araya başka bir hikâye girebilir; önceki hikâyeye geçilir... sonunda o hikâye arada başka hikâyeler veya anlatımlar girmiş olduğu halde tamamlanır.42 Hikâyelerin bir dış yüzü, bir de orada verilmek istenen mesaj vardır ki, Mevlânâ'nın Mesnevî'den maksadı da hikâyelerin bu iç yüzleridir. Bir başka ifâde ile onun hikâyede kullandığı unsurlar, vermek istediği mesaj için birer semboldür. 43 Aslında Mevlânâ herkesin bildiği konuları, belki de herkesin bildiği hikâyelerle dile getirir, fakat asıl önemli olan Mevlânâ'nın hikâye içinde yakaladığı ve vermek istediği mesaj ile o hikâyeleri edebî ve ebedî kılan yorumlarıdır. Şu da var ki, Mesnevî sadece didaktik (öğretici) bir eser değildir. Orada dînî, ahlâkî ve tasavvufî fikirler ve tarîkat usûl, âdâb ve erkânı; insanı kimi zaman heyecanlandıran, coş turan, ilâhî muhabbetin doruklarına ulaştıran, kimi zaman da duygulandıran, ağlatan, vuslat ateşiyle kavuran formlarda sunulur. Mesnevî'nin her türlü kültür birikimini yansıtması dolayısıyla, istisnâsız herkes onda kendinden çok şey bulduğunu derinden hisseder. Mesnevî, spiritüel (rûhânî) bir kitap, beşerî ve ilâhî bir komedi (komedya?), İslâm tasavvuf şiirinin doruğudur. Bu öyle bir eserdir ki, beşerî varlığın kökeni, düşünce ve hayâtı üzerinde yapılacak olan genel bir inceleme için gerekli unsur onda eksik değildir. 44 Onu okuyanlar veyâ dinleyenlerden her biri, kendi kabiliyet ve nasîbine göre ondaki derin mânâlı hikmetlerden, nüktelerden rûhânî zevkler, ledünnî işâretler alacaklardır.45
Mesnevî altı ciltten ve 25.600 civârında beyitten oluşur. Mehmet Zeren'in tesbîtine göre toplam âyet ve hadîs yorumları hâriç, 264 hikâye, kıssa, olay... anlatılmaktadır.
Mesnevî Şark-İslâm Edebiyâtı'nda çok üstün ve eşsiz bir yere sâhiptir. Şark kültürünü şiir hâlinde sunan muazzam bir kültür hazînesi ve kaynağıdır. 47 Kendisinden sonra "Mevlevî Edebiyâtı” adıyla anılan bir edebiyat türünün doğmasında büyük pay sâhibidir.48 Anadolu'da yazılan en eski Türk eserlerinde, Mesnevî'nin te'siri çok büyük ölçüde göze çarpar.49
Umûmiyetle muhtevâsı ve mesajları ile herkesin beğeni ve takdîrini cezbetmesi sebebiyle, Mesnevî'yi okumak ve okutmak bilhassa Osmanlı kültürünün ayrılmaz bir parçası olmuş, Dârü'l-Fûsûslarda Fusûsu'l-hikem okutulduğu gibi, Dârü'l-Mesnevîlerde ve Mesnevî-hânelerde de kültürün yüksek seviyeden bir parçası hâline gelen Mesnevî kırâati "Mesnevî-hân” pâyesini taşıyanlar tarafından nesilden nesile aktarılmıştır. Eskiden vâizlerin anlattıkları konuda âyet ve hadîs zikrettikten sonra mutlakâ Mesnevî'den de bir beyit zikretmesinin gelenek hâlini aldığı ve cemâatin vâizden bunu beklediği söylenir. Mesnevî, Osmanlı kültürüne öylesine nüfûz etmişti ki, Osmanlı'nın son, Türkiye'nin ilk dönem kuşağından olan ünlü şâir Yahyâ Kemâl, önceki nesillerin medeniyetinin, hayat tarzının ne olduğu kendisine duğunda, bu soruya Mesnevî’nin kültürümüz içerisindeki önemini yerini veciz bir şekilde dile getiren şu cümlesiyle cevap verir:
"—Medeniyetimiz, pilav ve Mesnevî medeniyeti idi."
Ecdâd, pilav yiyerek maddî cihâd için güç toplarken, tasavvufta buyük cihad diye tarif edilen nefsle mücâhede için ise gıdâsını Mesnevi'den alıyordu.50
Sözlerimizi bir Mesnevî nüshasının dış kabına yazılan şu ifâdeler le bitirmek istiyoruz:
Ben, Mesnevîyi ezberlemek için söylemedim; bilakis, bir mânâ merdiveni olarak, Hak âşıklarını göklerin tepesine çıkarmak için söyledim. Mesnevî hakîkat mi'râcımn merdivenidir.51
Onunla gönül âleminin doruklarında seyran edilir. Gönül arzularına onunla nâil olunur.
¬------------------------------------------------------------------------
34. Edebî bir nazım türü olarak mesnevî, her beyiti birbiri ile kafiyeli manzûmelere denir. Mesnevîde iki mısra aynı kafiyededir; vezin bakımından beyitler arasında birlik vardır, fakat beyitler arasında kafiye açısından birlik şart değildir. Yani, gazel gibi, kasîde gibi her beyitin sonunda revî ile biten kafiye bulundurmak mecbûriyeti yoktur. Bunun için nazım şekillerinin en kolay "tanzim edilenidir, (Fazla bilgi için bkz, Tâhirü'1-Mevlevi, Edebiyat Lügati haz.; Kemal Edip Kürkçüoğlu, İstanbul-1999, s; 99.)
35. Mesnevînin ilk cildinin yazılmaya başlandığı tarih kesin olarak bilinmemekle beraber, bunun 659/1260 yılı olduğu tahmin edilmektedir. (Bkz. Fürûzânfer, Mevlânâ Celaleddîn s.147, 212.)
36. Gölpınarlı birinci cildin 656/1258'den önce bittiği kanâatindedir. (Bkz. Gölpınarlı, Mevlânâ Celâleddîn, s. 121.)
37. Burada Mesnevînin "YEDİNCİ CİLDİ" mes'elesinden de bir nebze bahsetmek istiyoruz. Kahir-i ekseriyetle Mesnevî 6 cilt olarak kabul edildiği halde, Mesnevî'ye yaptığı şerhin kıymeti dolayısıyla "Hazret-i Şârih” ünvânıyla anılan İsmâîl-i Ankaravî (Rusûhî Dede) Mesnevînin VII. cildi adıyla bir cild bulmuş (1035/1625) ve onu şerhetmiştir. Ancak, onun bulduğu ve şerh ettiği bu VII. cild, aralarında A. Avni Konuk (bkz. Konuk, A. Avni, Mesnevî Şerhi, Mevlânâ Müzesi Ktp., nr.: 7668, VI. cild, 28. Defter, s. 5) ve B. Fürûzânfer'in de yer aldığ (bkz. Fürûzânfer, Mevlânâ Celâleddîn, s. 214-217) Mesnevî ve Mevlânâ uzmanları tarafından şiddetle reddedilmiş ve bu cildin Mevlânâ'nın bir eseri ve Mesnevînin bir devamı olamayacağı çeşitli yönlerden delillendirilmeye çalışılmıştır. (Bu konudaki tartışmalar ve fikirler için bkz. Yetik, Erhan, İsmâîli Ankaravî, Hayatı Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri, İstanbul-1992, s. 68-75.)
38. Fürûzânfer bu bilgiyi Sahîh Ahmed Dede'ye istinâden verir. (Bkz. Fürûzânfer, Mevlânâ Celâleddîn, s. 212.) Ancak, bu tarih üzerinde de şüpheler vardır. Zîrâ, Mesnevî tamamlandıktan sonra Mevlânâ'nın yorulduğu ve daha sonra da hastalanıp vefat ettiği rivâyet edilir ve bu tarih ile Mevlânâ'nın vefat târihi arasında 5 yıl gibi uzun bir süre vardır. Bu da Mesnevînin mezkûr tarihte bittiği konusundaki şüpheleri artırmaktadır.
39. Ayan, Gönül, "Mesnevî ve Kısa Hikâyecilik” 5. Millî Mevlânâ Kongresi Tebliğleri, Konya-1992 s, 57.
40. Bu tercümenin önsözünde Abdülbâkî Gölpınarlı, Attâr’ın hikâye tarzı ile Mevlânâ'nın ki arasında bir kıyaslamada da bulunur. (Bkz. Gölpınarlı, Abdülbâkî, İlâhî-Nâme (Önsöz), İstanbul-1985, s. XI vd.)
41. Gölpınarlı, Abdülbâkî, Mevlânâ'dan sonra Mevlevilik, İstanbul-1953, s.441-442.
42. Mehmet Zeren Mesnevî’nin her ci1dinde geçen hikâyeleri biraraya getirmiş ve yınlamıştır. (Bkz. Zeren, Mehmet, (hazırlayan), Mesnevi'de Geçen Bütün Hikayeler , İstanbul-1998
43. Mevlânâ üzerindeki araştırmaları ile ünlü Nicholson'a göre Mevlânâ'nın bu sembolizminin ilk örneklerine ünlü İranlı sûfî Ebû Saîd-i Ebu'l-Hay’da rastlanmaktadır, (Bkz. ocak, A Yaşar, Osmanlı İmparatorluğu'nda Marjinal Sûfilik: Kalenderîler, Ankara-1992, s. 22.)
44. Meyerovitch, a.g.e., s. 11.
45. Şefik Can, a.g.e., s. 376.
46. Mehmet Zeren, a.g.e., s. 5-12.
47. Gölpınarlı, Mevlânâ Celâleddîn, s. 269,
48. Mevlevî Edebiyâtı hk. bkz, Gölpınarlı, Mevlânâ'dan Sonra Mevlevilik, s. 441-454,
49. Köprülü, a.g.e., s. 229.
50. Bkz. Demirci a.g.e., s.30
51. Şefik Can a.g.e., s.379
Sayfa 40 - insan yayınlarıKitabı okudu
·
84 görüntüleme
Bu yorum görüntülenemiyor
Bu yorum görüntülenemiyor
Bu yorum görüntülenemiyor
Bu yorum görüntülenemiyor
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.