Akış
Ara
Ne Okusam?
Giriş Yap
Kaydol
Gönderi Oluştur
Alışveriş
Keşfet
Kitaplar
Yazarlar
Okurlar
1000Kitap Android UygulamasıÜCRETSİZ – Google Play'den indirin
1000Kitap iOS UygulamasıÜCRETSİZ – App Store'dan alın
ŞartlarGizlilikTopluluk KurallarıHakkımızdaReklam VerinİletişimKütüphanecilerDizinlerÇerez Politikası
©2024 · 1000Kitap Web Uygulaması · 2.36.27
Gönderi
Ölüm Yıldönümünde Jose Saramago’yu Anarak...
Dikkat: Tatkaçıran/oyunbozan içerir.
Ölüm Yıldönümünde Jose Saramago’yu Anarak...
Ulaş Başar Gezgin
Jose Saramago, 18 Haziran 2010'da vermiş son nefesini. Ömür boyu Portekiz Komünist Partili olan yazar, çok kez, seçilemeyeceği yerlerden, destek amaçlı olarak aday gösterilmişti. Partili, ancak eleştirilerini de sakınmayan bir yazar. Kendini özgürlükçü solcu olarak tarifliyor. Saramago'nun hemen hemen tüm romanları, politik yapıtlardır; simgesel bir dille toplumsal kurumları eleştirir. Dili öylesine etkilidir ki, İsa'yla ilgili olarak yazdığı alternatif roman, Vatikan'ın baskısı sonucu dönemin Portekiz başbakanı tarafından yasaklanır. Konuyla ilgili verdiği demeçte şöyle diyecektir Saramago: "İnananlara saygım var; ancak Vatikan'a, kuruma saygı duymuyorum." Eleştiri okları, kapitalizm ve İMF dışında, Filistin'deki insanlık dışı uygulamaları nedeniyle İsrail'i de hedef alacaktır.
Vahşi Bir Turp
Saramago, 'vahşi turp' demek. Baba tarafının takma adı olan bu ad, daha sonra sarhoş bir memur tarafından nüfus kayıtlarına işlenmiş. Bu vahşi turp, topraksız köylülerin çocuğu. Kitapları peynir-ekmek gibi satsa da, hiç 'beyaz'lamamış, hep muhalif kalmış. Çocuklarının eğitim giderlerini karşılayamayan aile, onu teknik liseye yazdırır. Buradan tornacı çıkar. 2 yıl sonra, "işçisin sen işçi kal" diyenlere aldırış etmeden önce tercüman, sonra gazeteci olur. Oradan yazarlığa sıçradığında, yolculuk tamamlanmış olacaktır.
1922 doğumlu yazarın Portekiz Komünist Partisi'ne üye olması çok geç olur: 1969'da. Fakat o zamandan son nefesine kadar partiye bağlı kalır. Çok okunanlar arasına girmek için ise, 60'lı yaşlarını beklemek durumunda kalacaktır. Kendisini ‘kronik karamsar’ olarak adlandırsa da, yapıtlarının çoğu, mizahla doludur; elbette sık sık kara mizahla...
Portekizce ve Ölümsüzlük
Öte yandan bir Portekizce notu da düşmeli burada: Portekizce diğer Avrupa dillerine göre daha az ilgi gösterilen bir dil. Portekizce yazıp dünya çapında tanınmak kolay değil. Bu, öyle bir durum ki, Türkçe’de ve diğer birçok dilde, Saramago külliyatı, asıl dili olan Portekizce’den değil İspanyolca’dan çevriliyor. Saramago’nun gazeteci olan İspanyol eşi, Yaşar Kemal-Thilda Kemal ilişkisindeki gibi, usta yazarın İspanyolca çevirmeni. Saramago, böylece, çok kısa sürede, İspanyolca kitaplar arasında kendine yer bulabiliyor.
Kan kanserinden 87 yaşında ölür 'Vahşi Turp' ama ölümü bile ironi gibi gelir insana; çünkü bir romanında (‘Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş’) ölüm ile ölümsüzlüğü konu almıştır. Cenazesinde yüzlerce kilometreden katılımla 20 bin kişi hazır bulunur. Vasiyetine göre, ölümünün ilk yıldönümünde külleri, yüz yıllık bir zeytin ağacının altına gömülür.
63 Yıla 31 Başyapıt
63 yazarlık yılına birbirinden değerli 31 kitap sığdırmış olan yazarın uluslararası kamuoyunda en bilinen kitabı 'Körlük'tür (‘Ensaio sobre a Cegueira’, 1995). Bu kitapta, körlük virüsü, bir şehri etkisi altına alır. 'Baltasar ile Blimunda' (‘Memorial do Convento’, 1982) 18. yüzyıl Portekizi'nde geçen bir aşk anlatısını işler. Bu roman, yazarı 60 yaşında büyük bir üne kavuşturacaktır. ‘Ricardo Reis’in Öldüğü Yıl’da (‘O Ano da Morte de Ricardo Reis’, 1984) Portekizli yazar Fernando Pessao’nun (1888-1935) 50 yıl önce yarattığı bir kişilik yeniden hayata getiriliyor ve gerçekle kurmaca içiçe geçiyor. 'Yitik Adanın Öyküsü'nde (‘A jangada de pedra’, 1986) İber Yarımadası Avrupa'dan kopar ve okyanusa açılır. Yukarıda belirttiğimiz gibi, ‘İsa'ya göre İncil’de (‘O Evangelho Segundo Jesus Cristo’, 1991) İsa'yla ilgili resmi anlatıyı alternatif bir açıdan yorumlar. 'Kabil' de (‘Caim’, 2009) resmi dinsel anlatıya alternatif bir anlatı niteliği taşıyor. Kitabın adı, 'Kabil'le Habil'in Kabil'inden geliyor. 'Mağara' romanında tüketim toplumu eleştirisi öne çıkıyor. ‘Kopyalanmış Adam’da (‘O homem duplicado’, 2002) kimlik konusu gerilimli bir biçimde işleniyor. Yazarın 36 yıl sonra ortaya çıkan ve yazıldıktan 60 yıl sonra yayınlanan kayıp romanı ‘Çatıdaki Pencere’ (‘Claraboia’, 1953), 1940'ların Lizbonu'nda ikili ilişkileri konu alan bir yapıt. Türkiye'nin bugünkü durumuna en uygun olan anlatı ise, 'Körlük'ün devamı olan 'Görmek' (‘Ensaio sobre a Lucidez’, 2004). 'Görmek', seçim sisteminin bir eleştirisi olarak başlayıp yolu OHAL'lere çıkan bir distopya. Ölmeden önceki son yıllarında yayınladığı ‘Küçük Anılar’da (‘As Pequenas Memórias’ 2006), çocukluk anılarını aktarıyor; ancak bu kitap, kurmacadaki başarısından bir hayli uzakta. Yayınlanmasa bir kayıp olmazdı. Belki bu zayıflık, yazarın çok geç siyasallaşmasıyla ilgili olabilir.
Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş
Yukarıda Saramago’nun ölümü için ‘ironik’ dedik. Şimdi bu vesileyle, yazarın ölüm ve ölümsüzlüğü konu alan ‘Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş’ adlı kitabına bakalım. Öncelikle, kitabın çevirmeni, ortaokulu Venezuela’da okuyup daha sonra Türkiye’de İspanyol Dili Edebiyatı bölümü bitirmiş olan Prof.Dr. Mehmet Necati Kutlu. Önerilesi, yetkin bir çeviri olmuş. Konu açılmışken, İspanyolca’ya ek olarak Portekizce çeviriler de yapan, hazırladığı kitaplarla Türkiye’de İspanyol dili ve edebiyatı öğretimi için paha biçilmez katkıları olan İnci Kut’u saygıyla anmak istiyoruz. İnci Kut, Saramago’nun çocukluk anılarının da (Portekizce’den) çevirmeni.
Bir de, Saramago’nun okunmasını zorlaştıran biçemsel seçimine dikkat çekelim: Yazar, konuşma çizgisi kullanmıyor. Diyaloglar, bir paragraf içinde, her bir söz alanın dile getirdiği ilk sözcüğün virgülden sonra büyük harfle yazılmasıyla veriliyor. Örneğin: “Çözecektir, Ya çözmezse, Bir kez denesek ne kaybederiz ki, Ya çözmezse, Gayet basit.” (s.38) Bu biçemsel seçim ve noktalarla soluklanmak yerine virgüllerle uzayan upuzun cümleleri yeğlemesi, okunmasını zorlaştırıyor ve bunun kurmacaya bir katkısı olduğu ya da kurmaca için olmazsa olmaz olduğu da kuşkulu.
‘Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş’ şu cümleyle açılır: “Ertesi gün kimse ölmedi.” Ölümsüzlük, toplumu nasıl etkileyecektir? En çok etkilenenler, din adamları olacaktır; çünkü bütün savları geçersiz olacaktır. Mezarcılar da etkilenecektir elbette; müşteri yokluğunda iflasın eşiğine gelirler; hayvan cenazelerinden medet umarlar. Etkilenen bir diğer iş kolu, hastaneler olacaktır. Ölüm ortadan kalktığından, yatan hasta sayıları uçmuştur. Beklenenin tersine, mutlu bir toplum değildir bu; ölüm ortadan kalkmıştır, ama insanlar yaşlanmaya devam ederler. Böyle olunca, ölecek kadar güçsüz düşüp yine de ölemeyen yaşlılar, hiç de mutlu bir yaşam sürmeyeceklerdir. Bu süreçte, kendilerince çözüm üretmek zorunda kalanlar arasında, huzurevlerini ve sigorta şirketlerini de görürüz. Olaylar sürprizli bir biçimde gelişecektir.
Saramago, bu vahşi turp, yalnızca yarattığı kurmaca kişiliklerde değil, gerçek yaşamda rol modeli olduğu insanların kişiliklerinde de yaşayacak ve elbette, siyasal duruşu dolayısıyla, dünya üzerindeki tüm hak arama mücadelelerinde!
Kaynak: Gezgin, U. B. (2017). Anlatıbilim Açısından Roman, Öykü ve Masal İncelemeleri (2000-2017) [Novel, Story and Fairy Tale Analyses through Narratology].
ANLATIBİLİM AÇISINDAN ROMAN, ÖYKÜ VE MASAL İNCELEMELERİ (2000-2017)
Prof.Dr. Ulaş Başar Gezgin
Yazında Ezilenler ve Ezilenlerin Yazını
1. Marksist Açıdan Türk Romanı.
2. Sovyet Türkologlarının Gözüyle Türk Yazını.
3. Yaşar Kemal’i Yaşar Kemal Yapan 6 Özellik.
4. ‘Boynu Bükük Öldüler’: İlk Yılmaz Güney Romanı.
5. Yıllar Sonra Yeniden Genç Gorki ve Arabesk.
6. İvan İvanoviç Var mıydı Yok muydu?
7. Bulgaristan Hatırası Bir Marksist Türkolog: İbrahim Tatarlı
Sabahattin Ali Yazını
8. Anlatıbilim Açısından Kürk Mantolu Madonna.
9. Merhum Marko Paşa’nın Size Çok Selamı Var.
10. ‘Değirmen’de Sabahattin Ali Öykücülüğü.
11. ‘Kağnı’da Sabahattin Ali Öykücülüğü.
12. ‘Yeni Dünya’da Sabahattin Ali Öykücülüğü.
13. ‘Sırça Köşk’te Sabahattin Ali Öykücülüğü.
14. ‘Ses’te ve ‘Esirler’de Sabahattin Ali Öykücülüğü.
Gülmece ve Hiciv Anlatıları
15. Muzaffer İzgü Öykücülüğü: Azrail’den Bir Namussuz’a.
16. Gülmece yazarı olarak Hasan Hüseyin: ‘Made in Turkey’.
17. ‘Bay Düdük’ (1958).
18. Bir Heccav Olarak Ümit Yaşar Oğuzcan.
Çokkültürlü Yazın Çokkültürlü Toplum
19. Türk Yazınında ‘Etnik Öteki’ İmgesinin Açımlanmasına Giriş Olarak Hüseyin Rahmi Yazını ve “Yankesiciler” Adlı Öykü.
20. Çokkültürlü Toplum Çokkültürlü Öykü: Sait Faik Öykücülüğünde Ermeni İmgesi.
21. Saroyan Öykücülüğü ve Yetmiş Bin Süryani.
Masallar ve Efsaneler
22. Eskimeyen Bir Yazın Evreni: 30 Yıl Sonra Yeniden Behrengi.
23. Ferçler ve Zebler: ‘Binbir Gece Masalları’ Üstüne Bir İçerik Çözümlemesi Denemesi
24. ‘Masalın Aslı’.
25. ‘Vietnam Efsaneleri/ Vietnam Söylenceleri’.
26. Tibet Masalları.
Vietnam ve Tayland Yazını
27. ‘Direnme Savaşı’: Direnenlerin Tarafından Vietnam-Amerikan Savaşı.
28. ‘Şafakta Kazandık Zaferi’.
29. Bir Vietnam-Amerikan Savaşı Romanı: Gök Cephesi
30. Siyam Romancılığı Bağlamında Romanda Gerçeklik Sorunu.
31. Siyamlı Romancı Siburapha’nın Yaşamı.
32. Siyamlı Şair Sunthorn Phu’nun 'Phra Abhai Mani' Adlı Yapıtındaki Anlatının Özeti ve Değiniler.
Türkiye Yazını, Türkçe Yazın
33. Öykücü Yönüyle Ahmet Cemal’i Anarak.
34. Torik Akını: Az, Öz, Akıcı, Okunası
35. İstanbul Öyküleri.
36. Onyıllar Sonra ‘Vatandaş’ı Yeniden Okumak
37. Ölü Çiçekler Müzesi’nde Gezinti.
38. ‘Uzaklara Mektuplar’.
39. Ali Rıza Arıcan Öykücülüğü
40. Puslu Kentin Mavisi: Modern Çin’den Öyküler.
Taylan Kara Yazını
41. Poe’nun Kuzgunu: Derinden ve Uzun...
42. ‘Böyle de Buyurabilirdi Zerdüşt’: Hiççi Bir Başarı Öyküsü.
43.‘Vasatlığa Giriş Dersleri’: Yine de İnsana Dair.
44. Vasat Edebiyatı 101: Mizahla Polemik Arasında.
Ütopya Anlatıları
45. Uzaklaşan Ütopya ve Distopyalaşan Dünya.
46. Devrim Öncesi Edebiyatında Ütopya: Kızıl Yıldız (1908) Örneği.
İranlı Öykücüler
47. İranlı Öykücüler: Hem Yakın Hem Yakın (1-4).
48. Çağdaş İran Yazınının Öncüsü Sâdık Hidâyet (1-4).
Avrupa Yazını
49. Fransız Yazınında Bir ‘Muhalif Yazar Miti’ni Sorgulamak: Marguerite Duras.
50. (Ölüm Yıldönümünde) Jose Saramago’yu Anarak...
51. Bilişsel Bilimlere İlişkin Bir Roman: ‘Düşünce Balonları’
Diğer Yazılar
52. Darüşşafaka ve İmkansız Hayatlar.
53. Endonezya’dan Bir Öykü: ‘Kral, Cadı ve Papaz’.
54. Azerbaycan’dan Bir Öykücü: Anar.
55. ‘En-Dor’a Giden Yol’.
56. İki Çocuk Öyküsü: ‘Başka Karıncalar Diyarı’ ve ‘Yerle Gök Arasında’
57. Defterde Kalan Borges (1899-1986) Dipçeleri.
58. Latin Amerika’nın Çatık Kaşları: Bir Cehennem Ağacı Olarak Muz Ağacı.
59. Başka Dünyalar Açısından Nobel Yazın Ödülü’ne İlişkin Değiniler.
Gezgin Yazını
60. Ulaş Başar Gezgin’le Yeni Romanı Üzerine (Söyleşi).
61. Babasız Bir Roman Kişiliği Yaratmak (Söyleşi).
·
199 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.