Fusûs ile Varlık TasavvuruFusûs ile Varlık Tasavvuru
❈❈❈
Felsefe ve mistik sistemler hakkında bir ömür adayan Japon bilim adamı Prof. Dr. Toshihiko İzutsu, farklı medeniyetlere vakıf bir zattı. Okumaları ve çalışmaları kendi medeniyeti ile İslâm medeniyeti ve başka coğrafyalardaki medeniyetlere kadar uzanıyordu. Bunun en somut delili ise otuza yakın dile hâkim olmasıydı. Türkçeye kazanılmış bir kaç kitabından bir tanesi Ahmed Yüksel Özemre çevirisiyle iki ciltten oluşan “İbn Arabî, Lao-Tzû ve Çuang-Tzû Felsefî Anahtar – Kavramlar” eseridir. Burada karşılaştırmalı bir çalışmanın ürünü olması medeniyetler arası bir diyaloğun somut hâlidir. Tasavvuf ve Taoizm inanç değerlerinin ontolojik boyutları ele alınıyor. Bu küçük kritik 2 cildin, birinci kitabı sınırları çerçevesindedir.
İzutsu, “İbn Arabî’nin Fusûs'undaki Anahtar – Kavramlar” kitabını İbn Arabî’nin “Fusûsü'l – Hikem (Füsûs) başlıklı eserine dayanarak tahlilîni hazırlamıştır. Bir kaç gönderme dışında sadece bir esere bağlı kalınarak, İbn Arabî’nin felsefî dünyâ görüşünün temel yapı taşlarından ontolojik kavramların ayıklanması ve incelenmesi gayretini göreceğiz.
Kitap, on yedi bölüm barındırır. İbn Arabî’nin Fusûs'undaki ontolojik konusunun kavramlar tahlîlidir. Rûyâ, metafizik, yaratılış, insân-ı kâmil ve Nebî gibi bu kavramların bir kaçıdır.
İzutsu, tahlilîni yaptığı ilk kavramlar: “Rûyâ ve Gerçek”tir. Gerçek gözüyle baktığımız ve bizi çerçeveleyen hislerimizle idrâk ettiğimiz âlemden ibârettir. Ancak bu durum İbn Arabî için, hayâlden başka bir şey değildir. Hakk'dan hariç bütün varlık, hayâldir. Arabî, bir hadise dayanarak; bu âlemde bütün gördüklerimiz rüyâ olduğu ve ölümle bu rüyâdan uyandığını tezini savunur.
“Varlık Bilgisi” açısından, İbn Arabî’nin dünyâ görüşünün ana temel yapısını İzutsu şu şekilde maddeler:
- Hakk'ın bâtınî ve zâhirî birbirine zıt gibi görünen iki vechesi vardır.
- Bâtınî vechesiyle Hakk, sırrı en yüce mertebeden keşif ehline dahi perdeli kalan ezelî ve ebedî bir Gayb ve Karanlık’dır.
- Hakk, beşerin bilgisi alanına, ancak zâhirî vechesiyle o da Allah ve Rabb sûretlerinde girmektedir.
- Bu iki veche arasında, haklarında “haklı olarak, hem var oldukları ve hem de var olmadıkları söylenebilecek” olan nesnelerin mevcûd olduğu özel bir bölge, yâni a'yân-ı sâbiteler âlemi bulunmaktadır.
Anlam çabamız ve keşif çabalarımızın paralel gelişen kavramı “metafizik” diye biliriz. Anlam ve keşif kavramların zihinsel deneyimleri bizleri bu konuda boyutlar arası geçiş yapma imkanı kazandırmıştır. İbn Arabî gibi çok büyük bir âlimin metafizik zihin evresini tanımak ancak eserlerinde ve hakkında yazılan tenkitler sınırları dahilinde bilebilmekteyiz. İzutsu Hocanın bu konuda ki çalışması Arabî’nin metafizik boyutunu “hayret” kavramıyla ilişkilendirir. Bu metafizik hayreti Kur'an'ın “Gerçekte bunlar (putlar) birçoklarını doğru yoldan çıkardılar.” Ayetindeki çok sayıdaki putun varlığı Tek’in (Vâhid’in) kendi zıt vecheleri ve bağıntıları aracılığıyla çeşitlenmesi bakımından hayrete düşürdüğü şeklinde yorumlar. İzutsu Hocanın hayret metafiziğini anlama çabası konusunda tenzîh ve teşbîh kavramlarından söz eder. Arabî’nin mistik sezgiye dayanan insanın Allah'a karşı yegâne isâbetli ve doğru tutumunun tenzîh ve teşbih’den oluşan âhenkli bir tevhid olduğu ve böyle bir tevhidin “keşif”’le gerçekleşe bileceğini vurguladı.
İbn Arabî’nin âlem hakkındaki görüşü iki temele dayanmaktadır: bunlardan biri Hakk Teâla, ve diğeri de İnsân-ı Kâmil’dir. İzutsu Hoca, İbn Arabî’nin ontolojik âlem görüşünü ilk temele ait görüş acısıyla inceliyor.
İzutsu Hoca, kitabının son başlıklarını İbn Arabî’nin düşüncesinde “İnsân-ı Kâmil” kavramının mülahazasını yapmaktadır. İnsanın kevni ve ferdi iki düzeyde idrak edilmektedir. İnsanın Hakk ile âlem arasında bir ara-konumda bulunmakta ve bu ara-konumu mahlûkatın en üst mevkiidir.
Ontolojik boyutta insân, varlık ve oluş süreçleri dahilinde konum derecesini İbn Arabî ayrıntısıyla ilişkiler halinde açıklamaktadır.
Toshihiko İzutsu Hocanın konuya hâkim gücü, üslubun etkileyici yönleri belirgindir. Ontolojik bir çerçevede “Allah ve Âlem” tasavvuru derin anlam, güçlü sezgilerle açıklanıyor. İbn Arabî’nin Fusûsü'l Hikem eserinin çerçevesinde Lao – Tzû ve Çuang-Tzû’nun temsil ettikleri Taoizm inancının farklı ve karşılaştırmalı ontolojik görüşlerini kapsayan bir çalışmadır. İki farklı medeniyet: tasavvuf ve Taoizm mistik düşünce dünyalarında “Hakk” ile “İnsân-ı Kâmil” meseleleri ele alınıyor.
Kitabın Künyesi: Toşhihiko İzutsu, İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar – Kavramlar, çev Ahmed Yüksel Özemre, Kaknüs Yayınları, 4. Baskı, 2005 İstanbul.
Yunus Özdemir
