Bilim Felsefesine Giriş
A. Kadir ÇüçenSözler ve Alıntılar
Mantığın kurucusu olan Aristoteles, mantığı bir alet bilimi olarak tanımlamıştır. Yazdığı Organon adlı eserinde doğru, tutarlı ve geçerli düşünmeninform ve ilkelerini ortaya koyarak, çıkarım biçimi olan kıyası ele
almıştır. Mantık önermelerin bizatihi doğruluğuyla değil, önermeler arası ilişkiyi ve bu ilişkiden çıkan sonucun yine öncüllerle olan doğru bağlantısını araştırır.5 Kısaca mantık, geçerli düşünme formlarını araştırması bakımından biçimsel bir işleve sahipken; bilgi felsefesi, bilgiyi felsefe kavramlarıyla ele alarak insan zihninin bilgi elde etme yolları ve yapısıyla ilgilenir. Bilgi felsefesi, zihnin bilgi yapısını araştırır. Bu bakımdan mantık
doğrusu ile bilgi felsefesinin doğrusu farklıdır. Mantık, doğru ile önermeler arası zihinsel ilişkinin olanaklılığını anlarken, bilgi felsefesi doğru ile önermenin bilgi nesnesiyle olan örtüşmesini
anlamaktadır. Mantık, aklın ilkeleri doğrultusunda usavurma işlemi gerçekleştirir. Buna karşın bilgi felsefesi, zihnin bilgi elde etme olanaklarını çeşitli yaklaşımlarla açıklamaya çalışır.
5 Çüçen, A. Kadir, Klasik Mantık, Sentez Yayıncılık, Bursa, 2012, s. 37.
Episteme; sanı, inanç ve kanı bilgisinden farklı olarak, doğru bilgi, bilimsel bilgi veya sistematik bilgi demektir. Platon'a göre, episteme bilgisi en aydınlık bilgidir ve ilk ilkelerden hareketle
kanıtlanabilir ve zorunlu olanı verir. Deneysel ve duyusal bilgidenfarklı olarak, kavrayışla, yani aklın doğrudan bir kavrayışla asıl gerçeklik üzerine verdiği apriori, zorunlu, genel-geçer, tümel,
değişmez bilgisidir.
Logos; doğru söz, konuşma, düşünce, us, anlam, açıklama, yöntem, neden, ilke ve bilim anlamlarına gelir. Felsefe tarihinde ilk defa Herakleitos, logos'u felsefesinin temel ilkesi yaparak evreni, yani varlığı bu ilke ile açıklamıştır. Herakleitos'la başlayan ve stoacılara kadar olan süreçte her ne kadar logos farklı içeriklerle tanımlansa da, genelde logos, evrendeki ussal düzen ve bu ussal düzenin yaratıcısı olan evrensel akıl olarak anlaşılmıştır. Çağımızda ise, incelenen bilgi alanlarının sistemliliğini, dizgeliğini ve düzenliliğini veren bilim anlamına gelmektedir.
Sayfa 31
Ayrıca bilim tam anlamıyla rasyonel bir etkinlik de değildir. Bilim insanları yaptıkları çalışmalarda bazen şans ve tesadüfün farkına vararak büyük bilimsel buluşlar ortaya koyabilirler. Bilime irrasyonel etkiler de karışabilir ve süreci etkileyebilir
Sayfa 166Kitabı okudu
... Bu süreçte John Locke (1632-1704), David Hume (1711-1776) ve lmmanuel Kant (1724- 1804), bizim dışımızda var olduğu kabul edilen varlığı bilmeden önce, insanın böyle bir varlığı bilip bilemeyeceğini ele almışlardır. Böylece modern felsefeyle birlikte insanın bilme olanağı ve kapasitesi felsefenin temel konusu olmuştur.4
4 Bkz., Lewis S. and Kleiman L., Phi/osophy: An lntroduction Through Literature,
Paragon House, New York, 19
İçsel ilişki: Matematikte olduğu gibi, sistemin mantıksal parçalarının özelliği hem önermenin anlamlı ve doğru olmasına, hem de sistemin anlamlı ve doğru olmasına bağlıdır. Bu durum da ancak önermenin ve sistemin içsel ilişkisiyle olanaklıdır. Orneğin; ''2 + 2 = 4'' önermesinin anlamlılığı ve doğruluğu, matematikte geçen diğer önermelerin anlamlılığı ve doğruluğuyla olan içsel ilişkisine bağlıdır. Başka bir deyişle, bu kuramın içindeki içsel ilişki bu önermenin anlamlılığını ve doğruluğunu sağlamaktadır. Metafizikçilere göre, bu ilke öne sürülen gerçekliğin her bir açılımının birbiriyle ve sistemle olan iç ilişkisinde gerçekleşir.
Varlık Felsefesi: Ontoloji olarak da adlandırılan varlık felsefesi genelde varlığı kendisine konu yaparak, var olmanın doğasını, kaynağını ve sınırlarını araştırır. Var olanın yapısının ne olduğu sorusu üzerinde durarak, var olma türlerini sorgular. Metafizikle yakın bir ilişki içinde olan varlık felsefesi uzun süre metafizik olarak anlaşılmışsa da, varlık felsefesi metafizikten yararlandığı gibi, bilgi felsefesinden de yararlanır. Değişmez ve kalıcı varlığın ne olduğunu araştırırken, varlığın ilk nedenini göstermeye çalışır
Doğru bilginin kaynağıyla ilgili felsefi düşünceler:
a. Bilginin kaynağı deneydir.
b. Bilginin kaynağı akıldır.
c. Bilginin kaynağı hem akıl hem deneydir.
d. Bilginin kaynağı sezgidir.