Protopop Avvakum’un yazdığı Hayatım adlı eser, çoktan beri dünyadaki müstesna eserler arasındaki haklı yerini aldığından, bütün ya da alıntı olarak birçok Batı Avrupa ve Doğu diline çevrildi.
Avvakum’un Nihal Yalaza Taluy -Prototop Avvakum’ı Türkçe’ye de çevrildi. Çevirinin basımının üzerinden on yıldan fazla bir zaman geçmesine rağmen, şu ana kadar neredeyse kimsenin haberi yok.(1) Bu yüzden konunun üzerinde kısaca durmanın mümkün olduğunu düşünüyoruz.
Avvakum’un Hayatım’ının çevirisi, İstanbul’da Milli Eğitim Basımevi “Rus Klasikler Dizisi”nde basılmış. Çeviri için protopop Avvakum’un 1934 yılında N. K. Gudziy editörlüğünde çıkan Sovyet basımı kaynak alınmış.(2) Çeviri, Nihal Yalaza Taluy tarafından yapılmış. Çeviride küçük bir giriş makalesi ve Hayatım’ın N. K. Gudziy basımında gösterilen bölümleriyle ilgili yazılan yorumlar var. Yazar, giriş makalesinde Avvakum’un eski bir din adamı ve yazar olarak kısa bir özgeçmişini veriyor ve hayatındaki başlıca olayları anlatıyor. Çeviri, sadece A’nın imzasıyla redakte edilen kaynaktan yapılmış, diğer iki farklı basım seçeneği çevirmen tarafından bir kenara bırakılmış.
Avvakum’un Hayatım’ını çevirmek kolay iş değil, bu eserin hem dili hem de üslubu fazlasıyla özgün. Avvakum’un otobiyografisinin yabancı bir dile çevrilmesi hususunda F. M. Dostoyevski’nin dile getirdiği şüpheler de yersiz değil.(3)
N. Y. Taluy’un hakkını teslim etmek adına, bir 17. yüzyıl sanat eserinin bu zor metninin Türkçe’ye çevrilmesiyle ilgili ödevin üstesinden başarıyla geldiğini belirtmek gerekir. Avvakum’un yazı tarzını ve içeriğinin özgünlüğünü Türkçenin elverdiği ölçülerde aktarmış. Bununla birlikte çeviri, geniş Türk okuyucu kitlesinin anlaması için oldukça sade, basit ve doğru yapılmış. Çevirinin eksiklerinden bahsedecek olursak bunların çok az olduğunu ve N. Y. Taluy’un çalışmasının genelde bıraktığı iyi izlenimi hiç aşağıya düşürmediğini söyleyebiliriz.
Eksiklikler genel olarak coğrafi adların, bazı Rus isim ve soyisimlerinin yanlış yazılmasıyla ilgili. İşte onlardan bazıları:
Avvakum, biyografisinde: “Novgorod’a yakın bir yerde, Kudma Nehri arkasında” yaşadığını belirtiyor, N. Y. Taluy ise bu cümleyi: “Novgorod sırasında, Kudma nehri arkasında” olarak çeviriyor.(4) Bu arada aynı hata Türk Ansiklopedisi’nin Avvakum’a ayrılan maddesinde de tekrarlanıyor(5) ve Hayatım şu şekilde tanımlanıyor: “Avvakum’un Hayatım adlı eseri yazarın en ünlü eseridir ve Rus edebiyatındaki ilk otobiyografidir. Avvakum, kendi ana dili olan Rusça’yı çok sevdiğini ve eserlerini o zamanlar Rusya’nın edebi dili olan Slavcayı reddedip, Rusça konuşma diliyle yazdığını söylüyor” (çeviri bana ait, A. R.).
Rus ismi Filip, Filik,(6) Prokopiy ismi ise Propopey olarak çevrilmiş.(7) Avvakum’un annesi için “anam Martay’dı” denilmiş,(8) orjinalinde, annesinin Mariya, vaftiz annesinin Marfa olduğu söylenmesine rağmen.
Sayıların yanlış ifade edildiği yerler var. Avvakum’un eserinde: “Papazlık hayatım sadece otuz yıldan ibaret” yazan kısmını, Nihal Yalaza Taluy: “Papazlık hayatım yirmibeş yıldan ibaret” olarak çevirmiş. Birkaç küçük eksiklik daha göstermek mümkün, fakat tekrar ediyorum: Bu eksiklikler, Avvakum’ un Hayatım adlı eserinin, Nihal Yalaza Taluy’un büyük bir emek sarfederek, eski Rus edebiyatının bu eşsiz eserini, Türk okuyucusuyla tanıştırmasını sağlayan iyi çeviri çalışmasının değerini düşürmüyor.
Son olarak, bu vesileyle, Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi Kütüphanesi’nin Avvakum’un Hayatım adlı eserinin Türkçe çevirisinin gönderilmesiyle ilgili ricasını, hızlı ve nezaketle yerine getirdikleri için Ankara’daki Milli Kütüphane yöneticilerine teşekkürlerimi iletmek istiyorum.
