Hazar Yahudi Tarihi
Douglas Morton DunlopSözler ve Alıntılar
Tartışmanın sınırlı kelimelerle ve açık bir biçimde ortaya konulması takdir edilir türdendir. Ayrıca bu çalışmalara ek
olarak daha önce hiç yayınlanmamış olan İbni Fadlan’ın İdil Bulgarları üzerine yazdığı gezi notlarının
Prof. A. Zeki Velidi Togan tarafından düzenlenmiş hali mevcuttur.Bu kitabı Prof. Minorsky’nin
yardımları ve vasıtasıyla kullandım. Prof. Minorsky’nin X. Yüzyıl Fars coğrafyasıyla ilgili Hudud’ul-
Alem’den yaptığı çeviri ve yorumlamaları önemli bilgiler içermektedir. Diğer taraftan New York
Halk Kütüphanesi Slav bölümünce hazırlanan ve A. Yarmolinsky’nin önsözü ile 1938’de kendilerine
ait Bulletin’de yayınlanan Hazarlar bibliyografyasından bahsetmeden geçemeyeceğim. Bu
bibliyografyaya Oxford’tan Dr. Cecil Roth sayesinde vakıf oldum.
Sonuç olarak Cambridge, Queens’ Koleji’nden Prof. H. W. Bailey’e, Prof. V. Minorsky’e ve bu
çalışmayı okuyarak çeşitli şekil de tavsiyelerde bulunup bana yardımcı olan Glasgow Üniversitesi’nden
Prof. C. J. Mullo Weir’e teşekkür etmek isterim. Yine Prof. Philip K. Hitti ve bu çalışmayı
Princeton yayınlarına kabul eden ve kitabın basımında büyük bir özen gösteren Princeton Üniver sitesi
Yayınevi Yönetim Kuruluna teşekkürlerimi sunarım.
D.M.Dunlop
İlk kez cahiliye Araplarını öven bir metin görüyorum.
Araplar da bundan memnun değil, ama yemin ederim ki, onlar kendilerini bütün kalpleriyle bu işe adamış insanlar. Onlar, cahiliye döneminde onurlu ve vicdanlı insanlardı; şimdi öncekinden de onurlular. Onlar düşmanları yenilene ve doğru yola döndürülene kadar asla değişmeyecek ve fetihten vaz geçmeyeceklerdir”
Genel kanıya göre Hazar=göçebe açıklaması kabul edilebilir durumdadır. Ancak Pelliot’un Türkçe
kazmak fiilinin “amaçsızca dolaşmak” değil de “bir şeyi kazmak” anlamında kullanıldığı ve J.
Deny’nin Hazar isminin “bir dağın kuzey kısmı” anlamına gelen Kuz kelimesine, bir yere ait olmayı
çağrıştıran “er” ekinin ek lenmesi sonucu Kuzer, Kuzar ve Kozar şeklinde kullanıldığı yönündeki
açıklamaları meseleyi karmaşık hale getirmektedir.
Khazaria
Hazar isminin İbranice’de “o/u” sesli
harfleriyle yazılmakta ve “kuzari” olarak telafuz edilmekte (çoğulu Kuzarim) olduğunu belirtmek
gerekir. Diğer yandan Arapçada Khazar, Yunanca’da Khazaroi (Khazareis) bazen Khotzer (Khotzir),
Latince Chazari ve Gazari ve yine Hazar Yazışmaları olarak bilinen İbranice bel gelerde Kaz
Slav dillerinde Hazar kelimesi ile ilgili olarak ilk hecede o ünlüsünün kullanıldığı çeşitli sözcükler
bulunmaktadır. Bunlar Rusçada saç örgüsü anlamına gelen kosa (Wieltmann, 1858) ve Slavcada
“kaz” anlamına gelen koz (Tzenoff, 1935)3 kelimeleridir. Orijinal ismin Slavca olmaması sebebiyle
bu tür benzeşmeler sağlıklı gelmeyebilir. Hazarların saç örgüsü kullandıklarını veya kaz çobanı
olduklarını destekleyen açık bir bilgi bulunmamaktadır. Ayrıca Hazar isminin İbranice’de “o/u” sesli
harfleriyle yazılmakta ve “kuzari” olarak telafuz edilmekte (çoğulu Kuzarim) olduğunu belirtmek
gerekir. Diğer yandan Arapçada Khazar, Yunanca’da Khazaroi (Khazareis) bazen Khotzer (Khotzir),
Latince Chazari ve Gazari ve yine Hazar Yazışmaları olarak bilinen İbranice bel gelerde Kazar olarak
geçmektedir.
Surâka ibni Amr, Halife tarafından Derbend üzerine gönderildi. Halifenin ayrıca gönderdiği Abdurrahman ibni Rabia el-Bahili, Buhayr’la şehir civarında buluştu. Buhayr’ın emrine giren Abdurrahman, Müslümanların ilerlemekte oldukları ve Kafkaslarda ilk defa hakimiyet sağladıkları bir sırada, Derbend’de bulunan Pers komutan Şahrbaraz’a bir mektup gönderdi. Muhabereler sonunda Pers komutan, Aburrahman’ın Bab’a gelişi üzerine ondan koruma talep etmiştir.